Hanefi mezhebinin esasları nasıl oluşmuştur; bu esasları nerden öğreniyoruz? Hanefi mezhebine göre ikindi namazının mekruh olduğu, fakat farzının kılınabileceği bir vakit var mıdır?

Değerli kardeşimiz,

İmam Ebu Hanife, başlı başına bir kitap telif etmemiştir. An­cak ona birtakım küçük risaleler nisbet edilmektedir. el-Fikhu'I-Ekber, el-Âlim ve'l-Müteallim, 132 H. yılında ölen talebesi Osman el-Betti'ye yazdığı risale ile Kaderiyye görüşlerini reddetmek için kaleme aldığı risale bunlar arasındadır. Bu risalelerin hepsi kelâm ilmine, öğüt ve nasîhata dairdir. İmam A'zam, fıkha dair bir eser yazmamıştır. Onun fıkıh görüşlerini, içtihad ve fetvalarını nakle­den ve bir araya toplayan talebeleridir.

Ebu Hanîfe'nin fıkhını ve ilmî çalışmalarını unutulmaktan kur­taran kıymetli talebeleri arasında, bilhassa, iki isme rastlamaktayız. Bunlara, İslâm fıkıh tarihinde, İmam A'zam'la Uzun zaman arkadaşlık ettikleri, ondan ayrılmadıkları ve hocalarının kurmuş olduğu fıkıh ekolünü yaşattıkları için «sâhibeyn» (iki arkadaş veya iki ta­lebe) adı verilmektedir.

İşte bunlardan birincisi Yakub b. İbrahim el Ensârî (ö. 182 H.) olup «Ebu Yusuf» diye bilinir ki, oğlu Yusuf ile künyelenmiştir. İmam Ebu Yusuf, İmam Ebu Hanîfe öldükten sonra otuz iki yıl daha yaşamış­tır. Ebu Yusuf'un yazmış olduğu ve Ebu Hanîfe'nin görüş ve riva­yetlerini de içine alan önemli eserleri şunlardır:

1. Kitab'ul-Âsâr: Bu eseri, Ebu Yusuf'un oğlu Yusuf baba­sından, o da Ebu Hanîfe'den rivayet etmiştir. Bu eserdeki senedler, Ebu Hanife'den sonra Hz. Peygamber (asm)'e, bir sahabîye veya Ebu Hanife'nin rivayetini benimsediği bir tabiîye dayanır. Aynı zamanda bu eserde o, Irak fakihlerinden bir çok tabiilerin fetvalarını topla­mıştır. Bu eser, Ebu Hanîfe'nin istinbat metoduna bağlı olan bir fı­kıh mecmuası durumunda olup İmam Ebu Hanîfe'nin istinbat ve içtihad'daki mevkiini göstermektedir.

2. İhtilâfu Ebî Hanîfe ve İbni Ebi Leylâ: Bu eserde Ebu Yu­suf, 148 H. tarihinde ölen Kadı İbni Ebî Leylâ ile İmam Ebu Hanîfe arasındaki ihtilâfları toplamıştır. Burada, Ebu Hanîfe'nin görüşlerinin bir müdafaası yapılmaktadır. Ebu Yusuf'un bu eserini rivayet eden Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybâni'dir.

3. er-Reddü Alâ Siyeri'l-Evzâî: Bu değerli eserde, savaş ha­linde Müslümanlarla gayri müslimler arasındaki alâka ve münase­betler ve cihadla ilgili hususlarda Evzaf ile diğerleri arasındaki ih­tilâflar yer almaktadır. Burada Ebu Yusuf, Iraklıların görüşünü desdeklemekte ve Evzaî'nin fikirlerini reddetmektedir.

4. Kitab'ul-Harâc: Ebu Yusuf, bu ölmez eserinde İslâm devle­tinin maliyesi için değişmez ve sağlam bir nizam ortaya koymakta­dır. Burada o, hocası Ebu Hanîfe'ye muhalefet ettiği meseleleri de ele alıp hem kendi görüşünü hem de hocasının görüş ve içtihadını büyük bir samîmiyyet, ciddiyyet ve ilim adamından beklenilen bir dürüstlükle anlatır. Burada ihtilaflı olduklarını anlatmadığı hususlarda onun hocasıyla fikir birliğine sahip olduğu düşünülebilir.

İmam A'zam'ın mezheb ve görüşlerinin yayılmasını sağlayan ikinci talebesi, Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânîdir. O, 132 H. yılında doğmuş ve 189 H. yılında ölmüştür. İmam Muhammed, Ebu Hanîfe'nin derslerine kısa bir müddet devam edebilmiştir. Fakat, Ebu Hanîfe ile başladığı tahsilini Ebu Yusuf'tan tamamlamış olup Irak fıkhının hafızı sayılır. Bütün bölümlerini içine almak üzere fık­hı tedvin eden ilk ilim adamı odur. Kendisine bu fıkhî çalışmaların­da ikinci hocası Ebu Yusuf yardımcı olmuştur. İmam Muhammed'in fıkıh mecmuaları çoktur. Fakat, fıkıh'da gerçekten ilk kaynak vazi­fesi gören eserleri şu altı kitabıdır:

1. el-Asl (el-Mebsût)

2. ez-Ziyâdât

3. el-Câmi'us-Sağîr

4. el-Câmi'ul-Kebir

5. es-Siyer'us-Sagir

6. es-Siyer'ul-Kebir

İmam Muhammed bu kitaplarının bir kısmını hocası Ebu Yu­suf'la müzakere etmiş, bir kısmını da ona arzetmiştir. «Kebir» diye vasıflandırdığı kitapları tek başına rivayet ettiği, «Sagîr» diye va­sıflandırdığı kitapları da Ebu Yusuf'a arzettiği söylenmektedir.

(Muhammed Ebu Zehra, İslamda Fıkhi Mezhepler Tarihi)

İlave bilgi için tıklayınız:

Kerahât vakti kaza namazı kılınır mı?..

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet