Çocuğu vefat edince, emanet idi sahibi aldı, diyen kimdir?

- Bir sahabenin çocuğu vefat etmiş, hanımı da, bir kişi sana bir şeyi emaneten verir de, sonra onu geri almak isterse, onu vermemen doğru olur mu, diye sormuş, bunun üzerine hayır deyince, hanımı, Allah sana bir emanet verdi ve onu geri aldı demiş.
- Bunu söyleyen kimdir, olayın detayı nasıldır?

Değerli kardeşimiz,

Bunu söyleyen Hz. Ümmü Süleym’dir. Kocası Ebu Talha’dır. Ebu Talha, Hz. Enes b. Malik’in üvey babasıdır.

Ümmü Süleym kocası Ebu Talha’ya: “Bir kişi sana bir şeyi emaneten verir de sonra onu geri almak isterse, onu vermemen doğru olur mu?” diye sormuş. Ebu Talha da “Hayır” diye cevap vermiş. Bunun üzerine Ümmü Süleym: “Allah sana bir emanet verdi ve onu geri aldı.” demiştir.(1)

Bütün tariklerde geçen ortak anlatımlar esas alınarak rivayetin muhtevası şu şekilde özetlenebilir:

Ümmü Süleym ve Ebu Talha’nın çocuk yaştaki oğulları yakalandığı hastalık sebebiyle ölmüştür. Çocuk öldüğünde Ebu Talha evde değildir. Ümmü Süleym ölen çocuğun üzerini bir örtüyle örtmüştür. Ebu Talha eve geldiğinde “Oğlum bu akşam nasıl?” diyerek hasta oğlunun durumunu sormuş, Ümmü Süleym cevaben “Öncekinden daha rahat.” olduğunu söylemiştir. Ümmü Süleym akşam yemeğini hazırlamış, Ebu Talha yemeğini yedikten sonra yatmışlar ve o gece karı-koca ilişkisinde bulunmuşlardır. Gecenin ilerleyen saatlerinde veya sabaha yakın Ümmü Süleym çocuklarının ölüm haberini “Emanet alınan bir malı sahibi talep ettiğinde iade etme gerekliliği” prensibi üzerinden vermiştir. Ebu Talha, Ümmü Süleym’in bu tavrından rahatsız olmuş ve sabah erkenden Hz. Peygamber’in (asm) yanına giderek aralarında geçenleri -konuşma ve ilişkiyi- haber vermiş, Hz. Peygamber cevaben “Allah gecenizi mübarek kılsın.” duasında bulunmuştur. Ümmü Süleym o gece Abdullah’a hamile kalmıştır. Abdullah doğmuş ve Hz. Peygamber (asm) tarafından tahnîk edilmiştir.(2)

Bu rivayeti şerh eden âlimler, musibetlerde hüznü belli etmeme hususu üzerinde durmalarının yanı sıra, musibetler karşısında Ümmü Süleym’in Allah’ın hükmüne rıza göstermesi, teslimiyet ve sabrının büyüklüğü, sabrının karşılığı olarak kaybettiğinden daha fazlasını elde etmesi, imkân olduğu hâlde, ruhsatı terk edip zor olanı yapmanın cevazı, Ümmü Süleym’in çocuğun babasına gecenin başında ölüm haberini vermeyerek, rahat bir gece geçirmesini sağlamadaki aklının kuvveti ve tarizin mübahlığı gibi değerlendirmelere yer vermişlerdir.(3)

Tariz, gerçeği gizlemek, ancak yalan söylememek anlamında bir terimdir. Ebu Talha, oğlunun nasıl olduğunu sorduğunda Ümmü Süleym’in "öncekinden daha rahat" olduğunu söylemesi tariz anlamında zikrediliyor.

Abdullah b. Ebu Talha

Ebu Yahya Abdullah b. Ebu Talha b. Sehl el-Ensârî el-Hazrecî, tabiin âlimlerindendir.

Henüz ana rahminde iken Hz. Peygamber (asm) Efendimizin hayır duasına mazhar olmuştur. Babası Ebu Talha’nın adı Zeyd’dir. Annesi Medineli kadınlar arasında dindarlığı, zekası ve cesareti ile meşhur olan Ümmü Süleym’dir. Ümmü Süleym, Huneyn Gazvesi’nde Hz. Peygamberi (asm) yakından savunmuş, Medine’ye döndükten sonra da Abdullah’ı dünyaya getirmiştir. Yeni doğan oğlunu, ilk kocası Malik’ten olan oğlu Enes ile Hz. Peygamber’e (asm) göndermiş, ağzına ilk lokmayı vermesini (tahnîk) ve adını koymasını rica etmişti. Peygamber de çiğnediği bir hurmayı çocuğun damağına sürmüş, yüzünü okşamış ve adını Abdullah koymuştur.

Abdullah b. Ebu Talha’nın dokuz oğlu olmuştur; bunların hepsi Kur'an’ı güzel okumalarıyla tanınan birer âlimdi.

Abdullah babasından ve üvey ağabeyi Enes b. Malik’ten hadis rivayet etmiş, kendisinden de oğulları İshak ile Abdullah ve torunu Yahya b. İshak rivayette bulunmuştur.

Sıffîn Savaşı’na Hz. Ali saflarında katılan Abdullah’ın İran fetihleri sırasında şehid düştüğü veya Medine’de vefat ettiği rivayet edilmektedir.(4)

Kaynaklar:

1) bk. Ma‘mer b. Râşid, el-Cami, 11/139; Abdürrezzâk, el-Musannef, 9/35; Buhârî, Cenâiz, 40.
2) Buhârî, Cenâiz, 40, Akîka, 1; Müslim, Fadâil, 107, Adâb, 23; İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7/78, 10/401-403; bk. Nejla Hacıoğlu, Ümmü Süleym İle İlgili Bir Rivayetin İsnad ve Metin Analizi, Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1 (Nisan / April 2021) Sayfa: 258-286.
3) Nevevî, Şerhu Müslim; İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî; Aynî, Umdetu’l-kârî ilgili hadisin şerhi.
4) Vâkıdî, el-Meġāzî, III, 902; İbn Hişâm, es-Sîre², IV, 88-89; İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, V, 74-76; İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 60; TDV İslam Ansiklopedisi, Abdullah b. Ebu Talha md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet