Baba hibe ettiği maldan dönebilir mi?

- Baba kendi evini iki çocuğuna hediye etmiş. Bunun üzerine çocuklar kendi aralarında anlaşarak evi kendi üzerlerine yapmışlar.   
- Peki baba fikrini değiştirirse evi artık size vermiyorum diyebilir mi? Derse bile bizim vermeme hakkımız var mı?
- Dinde verilen hediye geri alınabilir mi? Dini hüküm nedir?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle belirtelim ki bir işlemin hibe sayılabilmesi karşılığında bir bedel alınmamış olmalıdır. Hibe edilen mal, kendisine hibe edilen kimse tarafından teslim alınmadan önce hibeden dönülebilir. Bunda ihtilaf yoktur.

Hibe edilen şey teslim alınmışsa Hanefilerin dışındakilere göre babanın çocuklarına yaptığı hibeden dönmesi caizdir. Hanefilere göre ise caiz değildir. Ayrıca hibeden dönmeye engelleyen durumlardan birisi olması halinde de yine Hanefî mezhebine göre hibeden dönülmez.

Size babanız hibe etmiş ve tapusunu da almışsınız. Hanefî mezhebine göre hibeden dönmenin caiz olmadığı anlaşılmaktadır, bu durumda babanız hibesinden dönemez, dönse bile sizin vermeme hakkınız var. Ancak siz razı olursanız ve evi geri verirseniz bir sakıncası olmaz.

Hanefîlerin anne ve babanın çocuklarına yaptığı hibeden dönülememesinin gerekçesi Hz. Peygamber (asm) Efendimizin “Bir kimse kendine düşmeyen akrabalarına hibede bulunursa bundan dönemez.”(1) anlamındaki hadise dayanır.

Malikî, Şafiî ve Hanbeli mezhepleri ise tamamlanmış hibenin bağışlayan açısından bağlayıcılık kazandığı, anne-babanın veya sadece babanın çocuğuna hibesi hariç hibede bulunanın hibesinden dönemeyeceği görüşündedirler. Babanın çocuğuna yaptığı hibeden dönebilmesi için de bağışlanan malın çocuğun elinde halen mevcut bulunması, köklü değişikliğe maruz kalmamış veya hibeye bir karşılık alınmamış olması gibi şartlar aranır.

Malikî, Şafiî ve Hanbeli mezheplerinin anne-babanın çocuklarına yaptığı hibeden dönebileceğine, “Babanın çocuğuna yaptığı hibe hariç hibeden dönmenin doğru veya helal olmadığı”(2) anlamındaki hadise dayanır.

Ancak Hanefîler bu hadisi, bağışlananın rızası veya hakimin hükmü olmadan hibeden rücu edilemeyeceği şeklinde anlarlar.

Hanefi dışındaki fakihler, babanın çocuğuna yaptığı hibeden bağışlanan mal kabzedilmiş olsa bile dönebileceğini söylerken, bunun haklı bir sebeple yapılmasının doğru olacağını, aksi bir durumun en azından ahlaken çirkin bir davranış sayıldığını belirtmeyi de ihmal etmezler.

Kaynaklar:

1) Nîsâbûrî, el-Müstedrek, 2/67; bk. Serahsî, el-Mebsût, 12/49; Merğînânî, el-Hidâye, 2/223; Zeylaî, Tebyî -hakâik, 5/101; Aynî, el-Binâye, 9/239; Molla Hüsrev, Dürer, 2/222; Hira, “Klasik Fıkıh Kaynaklarında Hibeden Dönme Meselesine İlişkin Temel Yaklaşımlar”, 245.
2) İbn Mâce, Hibat, 2; Ebû Dâvûd, Büyû, 81; Tirmizî, Büyû, 62.
3) Detaylı bilgi, açıklama ve kaynaklar için bk. Mehmet Koç, İslam Hukukunda Hibeden Dönmeyi Engelleyen Sebepler (Osmanlı Uygulaması), Darülhadis, s. 2 (Haziran 2022).

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet