Yazdıktan sonra kalemi kulağının üstüne koy hadisinin kaynağı nedir?

- Zeyd b. Sabit (ra) 'den rivayet edildiği söylenen "Yazdıktan sonra kalemi kulağının üstüne koy, çünkü bu yorulan kişiyi hatırlama bakımından daha dinç kılar." mealindeki hadisi açıklayarak tam kaynağı hakkında bilgi verebilir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

İlgili hadis söyledir:

عن زيد بن ثابت قال دخلت على رسول الله صلى الله عليه وسلم وبين يديه كاتب فسمعته يقول
ضع القلم على أذنك فإنه أذكر للمملي

Zeyd b. Sabit (r.a.)’den rivâyete göre, şöyle demiştir: Rasûlullah (asm)’in yanına girdim yanında bir katip vardı, ona şöyle söylediğini işittim:

“Kalemi kulağının üzerine koy, çünkü bu durum yazan kimseye daha iyi hatırlatır.” (Tirmiz, İstizan 21)

Tirmizi, rivayet ettiği bu hadisin senediyle ilgili şu açıklamayı yapmıştır:
Bu hadis garibtir. Sadece bu şekliyle bilmekteyiz, bu hadisin senedi zayıftır. Hadisin ravilerinden Anbese b. Abdurrahman ile Muhammed b. Zazan’ın hadiste zayıf oldukları söylenmiştir. (Tirmizi, a.y.)

İbn Asakir’den gelen başka bir rivayete göre ise, vahiy katibi Hz. Muaviye kalemi bazen ağzına koyardı. Hz. Peygamber (asm) Efendimiz ona: "Muaviye! Yazarken kalemini kulağının üzerine koy, zira hatırlamana çok faydası olur." buyurmuştur. (bk. Feyzü'l-kadir, 1/555, h.no: 836)

Bu rivayetin de zayıf olduğu ifade edilmiştir. (bk. Feyzü'l-kadir a.y.)

Bilindiği üzere kalem, insanın kalbinde olan merama ve duygulara tercümanlık yapan araçlardan ve vasıtalardan birisidir. Bazen ağızdaki dil konuşmak suretiyle insanın duygularını yansıtır, bazen de kalem yazmak suretiyle bu işlevi görür. Burada kalemin yazım sırasında gözle kulak arası hizada, kulak üzerine konması tavsiye edilmektedir.

Bunu yapmak kişinin tefekkür eylediği konuyu hatırlamasına çok yardımcı olur, cümleler daha hızlı aklına gelir. Zira kalem kulak üzerine konduğunda kişi yazmak için acele etmez, teenni ve dikkat ile yazar. Oysa kalem elinde durduğunda fazla düşünmeksizin hızlıca yazar, bu da ifadelerinin beklenen güzellikte olmasına engel olabilir.

Bu hikmetin yanında, kalem kulağa konduğunda, tekrar yazmak için alınması, yakın mesafede olması nedeniyle daha kolay olur. Farklı bir yere konduğunda ise alınması meşakkatli olabilir.

Kalemin yere konması ise, insanın yazmayı bırakması, yazdığı konuyla ilgili düşünmeyi terk etmesi anlamına gelebilir.

Hadis ile ilgili bilgi ve değerlendirmeler için bk.

Munavi, Feyzü'I-Kadir, 4/336, hno: 5216.
et Tıbi, Şerhu't Tıbi ala Mişkati'I Mesabih, Karaçi-1413, 9/21, hno: 4658.
Aliyyu'I-Kari, Mirkatu'I-Mefatih, 8/437-8, hno: 4658.
Şerhu'ş-Şifa, Beyrut-Tsz., 1/726.
Hafaci, Nesimu'r-Riyad, 4/271-2.
Mübarekfuri, Tuhfet, Kahire-1991, 7/496-7.
Müstakimzade, Tuhfe-i Hattatin, s. 17.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet