Teyemmümde, elleri toprağa iki kere vurulması hadisi sahih mi?

- Teyemmüm hadislerinde elleri toprağa iki kere vurulmasından bahseden hadislerden sahih olan var mıdır?
- Varsa tahric ve tahkiki nelerdir?
- Teyemmümde eller yere bir kere vurulmasından bahseden Buhari, Müslim hadisleri sahih ise, neden uyulmaz?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

İlgili rivayet şöyledir:

Ammâr b. Yâsir (r.a) şöyle haber vermiştir:

"Sahabîler, Resûlullah (asm) ile beraber oldukları halde, sabah namazı için yeryüzü (toprak) cinsinden bir şeyle teyemmüm ettiler. Ellerini yere vurdular sonra yüzlerini bir kere meshettiler. Bilahere ellerini tekrar yere vurdular ve her iki ellerini omuzlarına ve koltuk altlarına kadar avuçlarının içiyle meshettiler." (Ebu Davud, Taharet 122; İbn Mace, Taharet 92; Ahmed b. Hanbel, 4/321)

İbn Reslan ve el-Munziri, Ubeydullah b. Abdullah'ın Ammar b Yasir’i görmediğini söyleyerek bu hadisin munkatı olduğuna hükmetmişlerdir. İbn Mâce bu hadisi Ubeyhudullah'ın babasından, onun da Ammâr'dan rivayeti şeklinde muttasıl olarak tahric etmiştir.

Cumhur, bu hadisle ilgili olarak şöyle demiştir:

Ammar ve beraberindekiler, kendilerinde husus ifade eden bir delil bulunmadığı için el kelimesini zahiri manasına göre tabir etmişlerdir. Çünkü el, parmak uçlarından koltuğa kadar uzanan uzvun adıdır. Ama bilahare, dirseklerden sonraki kışımın sükûtuna dair icma delili meydana gelmiş, geriye kalan kısım yani parmaklardan dirseklere kadar olan uzuv aslı üzere kalmıştır. Üstelik teyemmüm abdestten bedeldir. Bedel olan bir şey bedel kılınana aykırı olamaz.

Bu hadis-i şerifin zahiri, teyemmümde, biri yüz, diğeri de eller için olmak üzere iki defa yere vurulacağına delildir. Ulemanın çoğunluğunun görüşü de bu şekildedir.

Bu kısa bilgiden sonra detaya gelince:

Dinimiz her şeyi belli kurallara bağlamış, ibadetin resmiyetini kişilerin anlayış ve mantığına bırakmamıştır. Abdestin nasıl bir takım farzları, hüküm ve sünnetleri varsa, teyemmümün de bir takım farz ve sünnetleri vardır.

Tabiatıyla Resûlüllah Efendimiz (asm) hangi ibadetin nasıl yapılacağını hem sözleriyle, hem de davranışlarıyla belirleyip göstermiştir.

Bu konuda birden çok hadis ve farklı uygulamalar olduğu için, hükümler de farklı olmuş, her müçtehit bunlardan birini veya birkaçını tercih etmiştir.

Bu açıdan teyemmüm konusuyla ilgili rivayetleri ve değerlendirmeleri vermeyi uygun görüyoruz:

Konuyla ilgili hadisler:

Ammar b. Yâsir (r.a.)'dan yapılan rivayette, Peygamber Efendimiz (asm)'in şöyle buyurduğunu söylemiştir:

"Teyemmümde, yüz ve iki el (kol dahil) için bir vuruş vardır." (Ahmed: 4/263, İbn Mâce, Taharet 91)

Diğer bir rivayette ise Peygamber Efendimiz (asm)'in şöyle buyurduğu belirlenmiştir:

"Yüz ve eller için teyemmüm gerekir." (Tirmizî, Taharet 110)

Ammar (r.a.)'dan yapılan rivayette demiştir ki, cünüp oldum, ama su bulamadım. Toprak üzerinde (soyunuk bir halde) eşindim ve sonra da namaz kıldım. Durumu Peygamber Efendimiz (asm)'e anlattığım zaman buyurdu ki:

"Sana şöyle yapman kâfi gelirdi."

Böyle derken elinin içlerini yere vurdu ve (kaldırınca) üfledi, sonra da onlarla yüzüne ve ellerine (kollarına) mesnetti (sürdü). (Buhari, Teyemmüm 8; Müslim, Hayz 110; Ebû Dâvud, Taharet 121; Nesâî, Taharet, 198, 201; Ahmed 4/264, 319, 396)

Diğer bir rivayette ise şöyle buyurduğu tespit edilmiştir:

"Sana, iki elin içini toprağa vurduktan sonra onları üflemen, sonra da yüzüne ve bileklerine kadar iki eline sürmen sana yeter." [Darekutnî, Ammar (r.a.)'dan]

Ebû Davud'un taharet bahsinde yaptığı rivayette ise, teyemmümün iki vuruş olduğu, birinciyle yüze, ikinci vuruşla kollara meshedildiği açıklanmıştır. [390]

Hadislerin açık delaletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:

1. Su bulunmadığı veya bulunduğu halde kullanmaya engel bazı özür ve sebeplerin ortaya çıktığı zamanlarda toprak ile teyemmüm caizdir.

2. Teyemmüm için iki elin içini bir defa toprağa vurup yüz ve iki ele meshetmek kâfidir.

3. Eller toprağa vurulup kaldırıldıktan sonra üzerindeki tozları üfleyip öylece meshetmek sünnettir.

4. Abdestsiz kimse için olduğu gibi, cünüp kimse için de iki elin içini bir defa toprağa vurup yüz ve elleri meshetmek yeterlidir.

5. İki eli bileklere kadar meshetmek kâfidir.

6. Teyemmümde elleri kollarla beraber meshetmek gerekir.

7. Eller iki defa toprağa vurulur, birinci vuruşla yüze, ikinci vuruşla kollara sürülür. (Altı ve yedinci hükümler Ebû Davud'un rivayetinden anlaşılmaktadır).

Hadislerin ışığında müçtehit imamların içtihat, istidlalleri:

a) Hanefilere Göre:

Teyemmümün nasıl yapılacağı şöyle belirtilmiştir: İki elini temiz toprağa veya toprak cinsi bir maddeye vurup kaldırdıktan sonra hafif silker, sonra da yüzünü mesheder. Bunu müteakip yine iki elini toprağa aynı şekilde vurup silktikten sonra her bir eliyle kolunun üst ve alt kısmını mesheder.

Hanefiler bu meselede Hz. Peygamber (asm)'in şu hadisiyle Ammar (r.a.) rivayetini dikkate alarak hüküm koymuşlardır:

"Teyemmüm iki vuruştur: Bir vuruş yüz için, bir vuruş da dirseklere kadar iki kol içindir." (Ebû Dâvud, Taharet 122)

Bu mezhebe göre, istâb (yani yüz ve kollarda abdest suyunun dokunması gerekli olan her tarafı meshetmek) şarttır. O kadar ki, İmam Muhammed el-Asıl'da parmak aralarının hilallenmesini bile belirtmiştir. el-Hasan'ın Ebu Hanife'den yaptığı rivayete göre, yüz ve kolların çoğu kısmının meshedilmesi kâfi gelir, çünkü her tarafına dokundurmakta zorluk bulunduğu söz konusudur, denilmişse de birinci görüş ve ictihad daha sahihtir. (el-İhtiyar li-Ta'lil'il-Muhtar, 1/21)

b) Şâfiilere Göre:

Teyemmümün rüknü, toprağı meshedilecek azaya nakletmektir. Hatta toprağı bir azadan diğerine nakletmek bile kâfidir. Yüzü ve sonra da dirseklere kadar elleri meshetmek vaciptir. Meshi ince kılların köklerine kadar ulaştırmak vacip değildir. En sahih kavle göre, teyemmümde tertip vacip değildir. O bakımdan toprağa vurduğu iki elinin sağı ile yüzünü, solu ile sağ elini meshetmesi caizdir. (es-Siracü'l-vahhac Alâ Metni'l-Minhac, 29)

c) Hanbelilere Göre:

Ahmed b. Hanbel'in yanında sünnet kabul edileni, teyemmümün bir tek vuruşla gerçekleşmesidir. Bununla beraber iki vuruşla teyemmüm ederse, caizdir. (el-Mugni, 1/244, 245, Mu'cemü'l-Fıkhi'l-Hanbeli, 1/177)

d) Malikilere Göre:

Teyemmümde yüzü ve bileklere kadar iki eli meshetmek farz, dirseklere kadar meshetmek sünnettir. Hanbelilerin çoğu da bu görüştedir. Kollar için ikinci vuruşu yapmak da sünnettir. Bir azada kalan tozu diğerlerine nakletmek caizdir, yeter ki o el başka bir yere sürülmemiş olsun. (el-Fikhu Ala'l-Mezahibi'l-Arbaa, 1/163, 164)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet