İçtihat farklılıkları nedendir?

Değerli kardeşimiz,

Ayet veya hadisi değerlendiren müçtehitler, farklı sonuçlara varabilirler. Bu, her ne kadar farklı sonuçlar olarak görülse de dinde bir renklilik meydana getirir. Mesela, abdestle ilgili ayette geçen وَامْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ  "başınıza meshedin" (Maide, 5/6) ifadesi farklı şekillerde yorumlanmıştır:

İmam-ı Şafii, "mesh" manasını gerçekleştirecek en az miktarla vücubun eda edileceğini söyler. İmam-ı Malik, başın tamamının meshedilmesi görüşündedir. İmam-ı Azam ise, başın dörtte birinin meshedilmesi içtihadında bulunur. Ayetin ifadesi, bu tür farklı yorumlara müsaittir. (Mevsılî, İhtiyar li Ta'lili'l-Muhtar, I, 7)

Keza, abdesti anlatan ayette belirtilen fiillerin atıf vavıyla gelmesi farklı iki anlayışa sebep olmuştur. İmam-ı Şafii, bu fiillerin atfedilmesinden tertibin vücübunu anlamış, yani abdest fiillerinin sırasıyla yapılması gerektiğini söylemiş, diğer mezhep imamları ise tertibi sünnet veya müstehap olarak görmüşlerdir. (İbn Rüşd, Bidayetu'l-Müctehid Nihayetu'l-Muktesid, I, 17)

Hz. Peygamber (asm) “Fatiha'sız namaz olmaz.” der. (Tirmizi, Mevakit, 69)

İmam-ı Şafii, bu hadise dayanarak cemaatle namazda imam ardında Fatiha suresi okunması gerektiğini söyler. İmam-ı Azam ise, "İmamın kıraati cemaatin kıraatıdır." gibi rivayetlerden hareketle, imam ardında cemaatin okumaması içtihadında bulunur. (Mevsılî, age., I, 50)

Bu farklılıklara şu misalle bakabiliriz: Bir baba çocuklarına "Benim için fasulye, pilav ve bir de içecek bir şey getirin." dese, işin ayrıntılarında farklılıklar söz konusudur. Mesela, fasulye yaş veya kuru olabileceği gibi, pilav da pirinç veya bulgur olabilir. Hele “içecek bir şey” ifadesi daha ziyade yoruma açıktır. Bu ifadeden hareketle su, ayran, limonata gibi herhangi bir içecek getirilebilir.

İşte bu misalde görüldüğü gibi, yoruma açık ayet ve hadislerin anlaşılmasında müçtehitlerin anlayış farklılığı mezhep farklıklarına sebep olmuştur.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet