Hukukla ilgili ayet ve hadis sayısı ne kadardır?

- Bildiğim kadarıyla Kur'andaki 6 bin küsur ayet içinde yalnız 50 küsur adet hukukla ilgili ayet var. Yani çok az.
- Kur'an ve sahih hadislerdeki tüm hukuki kuralları/ hukukla ilgili olan ayet ve sahih hadisleri derleyen bir eser önerebilir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle şunu ifade edelim ki, her ayetten ve her hadisten alınacak dersler, ibretler ve hükümler vardır. Bazı ayetler ve hadisler doğrudan hukukla ilgili olduğu için bunlara ahkam ayetleri ve ahkam hadisleri denilmiştir. Yoksa diğer ayet ve hadislerden hükümler çıkarılamayacağı anlamına gelmez.

Ayetlerin açık ve doğrudan hüküm getirmesi esas alındığında fıkıhla ilgili ayet sayısı 200 civarındadır.

Ancak çeşitli istidlal yollarıyla ulaşılabilen hükümler göz önüne alındığında bu sayı artmaktadır. Meselâ Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin "Ahkamü'l-Ķur’an" adlı eseri fıkhı hükümler getiren ayetlerle ilgili olup eserde yaklaşık 800 ayet üzerinde durulmuş, bunlardan çeşitli hükümler çıkarılmıştır. (Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, I, 14, 26, 278; II, 170-173)

Fıkhın temel kaynakları, diğer ana İslâmî ilimlerde olduğu gibi Kur’ân-ı Kerîm ile Hz. Peygamber (asm)’in sünnetidir. Genel tefsir kitapları yanında özellikle ahkâm âyetlerinin tefsirine dair “Ahkâmü’l-Kur’ân” türündeki eserler bu konuda önemli malzeme ihtiva etmektedir. Bunlar arasında Tahâvî, Cessâs, Kiyâ el-Herrâsî ve Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin Ahkâmü’l-Kur’ân isimli eserleri meşhurdur.

Hukukla ilgili ayetlerin sayısı konusundaki bilgiler, muhtemelen içinde ahkâm bulunduğu açıkça ifade edilen ayetler olmalıdır. Çünkü kıssa, emsal gibi konuları ihtiva eden ayetlerden de dolaylı olarak hüküm çıkarmak mümkündür. Bu yönüyle ele alındığında ahkam ayetleri ikiye ayrılır:

1. İçinde ahkam bulunduğu tasrih edilmiş olan âyetler (Bakara, Nisa, Maide ve Enam surelerinde bu çeşit ayetler çoktur).

2. Doğrudan doğruya bir hüküm ifade etmeyen ve ancak istinbat yoluyla hüküm çıkarılabilen ayetler. Bunlar da kendi aralarında, başka bir ayete müracaat etmeye gerek kalmadan hüküm çıkarılabilenler ve ancak başka bir veya birkaç nas yardımıyla hüküm çıkarılabilenler olmak üzere ikiye ayrılır.

Ahkam ayetleri ayrıca, ihtiva ettikleri hükümler bakımından ibadat, muamelat ve ukubat gruplarına ayrılabilirler.

Fıkıh kaynağı olarak sünnet, Kur’an’ın açıklanması gereken ayetlerini açıklamakta, temas etmediği konularda doldurulması gerekli boşlukları doldurmaktadır. Kur’an-ı Kerim’de genel çizgileriyle anlatılan iman ve İslam konularının, namaz, oruç, hac, zekat gibi temel ibadetlerin, hükümlerin geniş açıklamaları ve uygulama örnekleri sünnetin açıklama görevinin; fıtır sadakası, vitir namazı, bazı cezalar, kadının hala ve teyzesinin ikinci eş olarak alınmasının yasaklanması, evcil eşek etinin haram olması, oruç bozmanın kefareti gibi yüzlerce örnek de boşlukları doldurma fonksiyonunun görüldüğü alanlardır.

İbn Kayyim el-Cevziyye’nin tesbitine göre fıkıh hükümlerine esas teşkil eden hadislerin sayısı, aynı konudaki farklı veya mükerrer rivayetler hariç tutulursa 500 civarındadır; bu temel hükümlerle ilgili hadisleri açıklayan, tafsilât veren, kayıt ve şartları bildiren hadislerin sayısı ise 4000’e ulaşmaktadır. (İ’lâmü’l-muvakkıîn, II, 245)

Bütün hadis kitapları fıkıh için birer kaynak olmakla birlikte, Kütüb-i Sitte başta olmak üzere fıkıh bablarına göre düzenlenen “sünen” türü kitaplar, hadislerden fıkhî hükümler çıkarma konusunda ilk sırayı alır.

Asıl gayeleri sahih hadisleri bir araya getirmek olan tasnif dönemi kaynaklarından sonra Tahâvî’nin "Şerhu Meani’l-asar"ı ve Beyhaki’nin "es-Sünenü’l-kübra"sı gibi mezhep fıkhına dayalı hadis kitapları kaleme alınmıştır.

Bunlardan başka sahih hadis kaynaklarından derlenen ahkâm hadislerine dair eserler de telif edilmiş olup İbn Hacer el-Askalânî’nin "Bulûġu’l-merâm"ı ile Şevkânî’nin "Neylü’l-evtar"ı en yaygın olanlarıdır.

İslam Hukuku ile İlgili Temel Eserlerden Bazıları:

- Mustafa Ahmed ez-Zerka, el-Fıkhü’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd (el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm) (I-III, Dımaşk 1967-1968)
- Abdülkerîm Zeydân, el-Medhal li-dirâseti’ş-şerîati’l-İslâmiyye (Beyrut 1982)
- Muhammed Mustafa eş-Şelebî, el-Medhal fi’t-tarîf bi’l-fıkhi’l-İslâmî (Beyrut 1985) ve el-Fıkhü’l-İslâmî beyne’l-misâliyye ve’l-vâkıiyye (Beyrut 1982)
- Abdurrahman el-Cezîrî, el-Fıkh ale’l-mezâhibi’l-erbaa (I-V, Kahire 1392/1972)
- Vehbe ez-Zühaylî, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh (I-VIII, Dımaşk 1984-1985)
- Mahmûd Şeltût, el-İslâm aķīde ve şerîa (Kahire 1959)
- Seyyid Sâbık, Fıkhü’s-sünne (I-III, Kahire, ts.)
- Ahmed eş-Şerebâsî, Yeselûneke fi’d-dîn ve’l-hayât (I-VII, Beyrut 1980).

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet