Hayat, hiçbir sebebe bağlı değil midir?

- Bahrül Medid Tefsiri Semerkand Yayınevine ait 8. cilt 522. sahife Mümin suresi 65. ayetin mealen ''O Allah diridir'' ayetinin işari tefsirinde müfessir diyor ki:
 ''O Allah diridir.'' ayeti hakkında deriz ki: Kelam alimlerine göre hayat, hiçbir şeye (sebebe) bağlı değildir. Sufilere göre ise hayat birtakım şeylere (sebep ve vasıtalara) bağlıdır; çünkü o, Cenab-ı Hakk'ın zatına ait manaların sırlarıyla var olan bir şeydir.”
- Bunu açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

Hayat, vücut, nur ve rahmet gibi nimetlerde, ister zahiren olsun ister batinen olsun hiçbir kusur, hiçbir çirkinlik, hiçbir noksan olmadığı için sebepler araya girmiyor. Ya da sebeplerin araya girmesine gerek kalmıyor. Zira bu nimetler her yönü ile rahmet ve lütufturlar.

Diğer nimetlerde bu vasıf ve özellikler olmadığı için, sebepler devreye giriyor ki kusur ve eksikleri üstlerine alsınlar, şikayet ve çirkinliğin Allah’a gitmesine perde ve paratoner olsunlar.

Mesela, anne karnındaki cenine hayatın nasıl ve ne şekilde girdiği tam anlamı ile bir muamma ve sebepsiz gibi duruyor. Bilim adamları bu hususta net ve berrak bir sebep gösteremiyorlar. Bu da gösteriyor ki, hayat nimeti kainatta cari olan sebep sonuç zincirinin aksine, sebepsiz ve vasıtasız direkt olarak Allah’ın kudretinden geliyor.

- Elma ağaç eli ile cenin ve ceset anne ve baba eli ile ısı ve ışık güneş vasıtası ile geliyor ve gönderiliyor; ama hayat ne ile geliyor, hangi sebep eli ile gönderiliyor?

Bunun sebepler noktasından bir izahı yoktur. Tek izahı, sebepsiz ve doğrudan Allah’ın kudretinden hasıl oluyor, manasıdır.

Rahmet de aynı hayat gibi her yönü ile güzel ve şeffaf bir nimet olduğu için, âdeta sebepsiz meydana çıkıyor gibidir.

Mesela, her canlıyı parçalama mizacında olan aslanın kendi yavrusuna mükemmel ve itinalı bir şefkat göstermesi, sebepler açısından izah edilemez bir rahmet tecellisi değil de nedir.

Yani aslanı yavrusuna itaat ettirip hizmet ettiren şey, hangi sebep ile oluyor? Buna determinizm açısından bir sebep bulmak mümkün görülmüyor. Allah’ın Rahman ismi o canavarda sebepsiz tecelli ediyor âdeta.

Diğer taraftan hayat, Allah’ın sıfatlarını gösteren bir aynadır. Her şeyden önce hayat sahibi olan varlıklar, bu hayatlarının şahadetiyle onu yaratan Allah’ın da hayat sahibi olduğunu bilir.

Özellikle, insan hayatı şuurlu bir ruh taşıdığı için, birçok yönden Allah’ın isim ve sıfatlarına ayna görevini yapmaktadır. Örneğin, ilim, güç, sahip olma, bir izzet taşımak gibi vasıflarıyla, Allah’ın sonsuz ilim, hikmet, kudret, izzet ve  bütün varlıkların mülkiyetini  elinde tuttuğuna delalet etmektedir.

Bediüzzaman Hazretlerinin ifadesiyle:

“Meselâ: Zulmetsiz daimî bir ziya, bilinmez ve hissedilmez. Ne vakit hakikî veya vehmî bir karanlık ile bir had çekilse, o vakit bilinir. İşte Cenab-ı Hakk'ın ilim ve kudret, Hakîm ve Rahîm gibi sıfât ve esması; muhit, hududsuz, şeriksiz olduğu için onlara hükmedilmez ve ne oldukları bilinmez ve hissolunmaz."

"Öyle ise hakikî nihayet ve hadleri olmadığından, farazî ve vehmî bir haddi çizmek lâzım geliyor. Onu da enaniyet yapar. Kendinde bir rububiyet-i mevhume, bir mâlikiyet, bir kudret, bir ilim tasavvur eder; bir had çizer. Onun ile muhit sıfatlara bir hadd-i mevhum vaz'eder. 'Buraya kadar benim, ondan sonra onundur.' diye bir taksimat yapar. Kendindeki ölçücükler ile onların mahiyetini yavaş yavaş anlar. Meselâ:

"Daire-i mülkünde mevhum rububiyetiyle, daire-i mümkinatta Hâlıkının rububiyetini anlar ve zahir mâlikiyetiyle, Hâlıkının hakikî mâlikiyetini fehmeder ve 'Bu haneye mâlik olduğum gibi, Hâlık da şu kâinatın mâlikidir.' der ve cüz'î ilmiyle onun ilmini fehmeder ve kesbî san'atçığıyla o Sâni'-i Zülcelal'in ibda-i san'atını anlar.” (bk. Sözler, Otuzuncu Söz, s. 536)

Buna göre, hayat Allah’ın Hay isminin bir tecellisi ve başka hiçbir sebebe bağlanmadan doğrudan tecelli etmektedir. Bu açıdan bakıldığında soruda geçen her iki görüş de konunun farklı yönlerine dikkat çekmektedir. Biri, kainatta hiçbir sebebe bağlanmadan hayatın yaratıldığını ifade ederken, diğeri doğrudan Allah'n hay isminin tecellisi olduğuna dikkat çekmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet