Hafızlık için en uygun yaş kaçtır?

- Ülkemizin eğitim durumunu da dikkate alarak hafızlık için en uygun zaman ve dönem hangisidir?
- Konuyla ilgili günümüzde yapılan araştırmaları da dikkate alarak detaylı açıklar mısınız?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

1. Esasen Kur'an okumanın, bazı ayet ve sureleri ezberlemenin belli bir şartı yoktur. Nitekim, tarihte dört yaşında hafız olanlar olduğu gibi, 60-70 yaşında hıfzını tamamlayanlar da olmuştur.

Ancak tarihte ve günümüzde meydana gelen özel durumlara göre karar vermek doğru değildir. Bunlar özeldir, genele tatbik etmek fayda yerine zarar verebilir.

2. Çocuğun 3-5 arası yaş döneminde keyifle yürüteceği bir ezber yeteneği vardır, ancak bu dönemde henüz harflerden kelimeler ve cümleler yapma duyarlılığı ve merakı ya azdır ya da yoktur. Dolayısı ile bu yaş dönemi çocuklar Kur'an ezberliyor olsa da harfleri öğretmek doğru olmayabilir.

Çocuklar 6 yaşına geldiklerinde ise, yazı okumaya, yazı ile cümleler kurma duyarlılığı başlar. Eğer çocuk 3,5-4 yaşında Kur’an dinleme ve ezber yapma süreci yasamışsa, 6 yaşından sonra da ezberlediği Kur'an’ı harflerle de okuyup hafızlığını sürdürebilir.

Süreç böyle olursa çocukların duyarlılık dönemine denk gelen bir eğitim süreci yaşatılmış olur.

3. Çocuk böyle bir süreç yaşamadıysa, yedi yaşında başlaması daha uygun olur.

4. Ülkemizin eğitim durumu dikkate alındığında, ilkokuldan hemen sonra ortaokul döneminde, hafızlığın yapılmasının daha uygun olduğu söylenebilir. Şu anda böyle bir durum mümkündür.

Bu kısa bilgiden sonra detaylara gelince:

İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren ilme ulaşma çabasının ömür boyu süren bir arayış olduğu ve hayat devam ettikçe öğrenmenin de devam edeceği vurgulanmıştır.

Eğitime başlama yaşının kaç olması gerektiği konusunda farklı görüşler serdediliyorsa da erken yaşta başlamanın eğitimin niteliği açısından önemli olduğu genel kabul görmektedir. Farklı İslam alimlerinin örneğin Katade, Abdullah et-Tüsterî, Kindî, İmam Şafi, İbn-i Sinâ gibi Kur'an’ı çok küçük yaşlarda ve kısa sürelerde hıfz etmeleri de Kur'an hıfzına başlama yaşı bakımından dikkate değer bir vakıadır.

Her ne kadar Kur'an okumada ve ezberlemede meşhur olan sahabiler Kur'an’ı çocukluk dönemlerinde ezberlememiş olsalar da günümüzde Kur'an’ın ezberlenmesi için en uygun yaş aralığı olarak 7-15 yaşları gösterilmektedir.

Ülkemizde sekiz yıllık eğitimin zorunlu hale getirildiği dönem içinde hafızlık eğitimine başlama yaşının 14’ün üzerine çıkmasına karşın, 2012’de MEB’de meydana gelen gelişmeler kapsamında öğrencilere tanınan zorunlu eğitime ara verme, eğitimi dondurma, örgün eğitimle birlikte hafızlık eğitimi alma gibi olanaklarla bu eğitime başlama yaşı 9-10 seviyesine kadar inebilmiştir. (Resmî Gazete, 2012)

Hafızlık eğitimine kaç yaşında başlanması gerektiği literatürde farklı açılardan ele alınmıştır. Bu konuda genel kanaat, hafızlık eğitiminin mümkün olduğunca erken yaşlarda alınması gerektiği yönündedir.

Diğer taraftan sahabenin ileri yaşlarda Kur'an’ı ezberlemiş olmasını örnek göstererek yaşın yüksek düzeyde bir belirleyici olmadığını vurgulayanlar da vardır.

Bunun yanı sıra Osmanlı’da hafızlık eğitimine başlamanın, sıbyan mektebi eğitiminin ardından ve en erken 10 yaşında gerçekleşebildiği belirtilmektedir.

Türkiye’de yakın dönemde hafızlık eğitimi ile ilgili yapılan araştırmalarda, yaş konusunun genellikle sekiz yıllık kesintisiz zorunlu eğitim ile ilişkilendirildiği fark edilmektedir. Bu araştırmalarda sekiz yıllık eğitimin zorunlu olmasıyla birlikte, hafızlık eğitimine en erken 14 yaşın üzerinde başlanabildiği, bu durumun hafızlık eğitimine yönelme ve hafızlık eğitiminden verim almayı olumsuz yönde etkilediği ifade edilmiştir.

Sekiz yıllık zorunlu eğitim öncesinde Kur'an kurslarında yapılan farklı araştırmalara baktığımızda öğrencilerin ezici çoğunluğunu 14 yaş altındaki bireylerin oluşturduğu görülmektedir.

Bununla birlikte zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkmasıyla oluşan olumsuz tabloyu yolun sonu gibi görüp hafızlık eğitimine dair olumsuz tutum geliştirilmemesi gerektiğini ifade edenler de olmuştur. Bu kapsamda hafızlık eğitimi veren bir öğretici, istendiği takdirde 16 yaşın üstündeki öğrencilerin başarılı olmasının mümkün olduğunu, yani yaşın bir problem olmadığını açığa çıkarmıştır.

Şahin, hafızlık eğitimine olan ilginin 2000’lerden itibaren düşmeye başlamasının tek sebebi olarak sekiz yıllık zorunlu eğitimin görülmemesi gerektiğini, bu durumun önemli etkenlerinden birinin hafızlık eğitiminin çok uzun sürmesi olduğunu belirtmiştir..

Algur’un araştırmasında hafızlık eğitimi alan bireylerin motivasyon durumunun yaş faktöründen etkilendiği, bir diğer deyişle hafızlık eğitimine erken yaşta başlayan bireyler ile ileri yaşlarda başlayan bireyler arasında motivasyon açısından anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir.

Bu bağlamda bireyin yaşı büyüdükçe hafızlık eğitimine motive olmasının zorlaştığı yorumu yapılabilir.

Belirtilen bulgular, literatürde yer alan görüşleri teyit etmekte olup hafızlık eğitimine erken yaşta başlamanın, söz konusu eğitim sürecinin başarısı için büyük önem taşıdığını göstermektedir.

Algur’un araştırması kapsamında topladığı nicel verilere yönelik incelemenin sonuçlarından biri hafızlık eğitimi alan bireylerin psiko-sosyal durumlarının yaş faktöründen etkilendiğine dairdir. Bu etkilenme hafızlık eğitimine erken yaşta başlayan bireyler ile ileri yaşlarda başlayan bireyler arasında psiko-sosyal açıdan anlamlı bir farkın olduğunun görülmesiyle sabittir.

Nitekim aynı araştırmada hafızlık eğitimi alan bireylerin farkındalık düzeylerin yaşla birlikte arttığı da saptanmıştır.  

Literatürde yer alan bir diğer bulgu da yaşın ilerlemesiyle birlikte bireyin anlayarak ezberleme ve hatırlama yetisinin arttığına ilişkindir.

Algur’un araştırması kapsamında uygulanan HEPSÖ ölçeğine göre yaş gruplarının genel ortalamalarında 10-14 yaş aralığındaki öğrencilerin diğer yaş gruplarından daha yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir.

Cebeci ve Ünsal tarafından yapılan araştırma kapsamında, hafızlık eğitimi yaptıran Kur'an kursu öğreticilerine hangi okul kademesini bitiren öğrencilerin daha başarılı olduğu sorulduğunda, öğreticilerin %95,2’si (sekiz yıllık eğitim öncesi) beş yıllık ilköğretimi bitirenlerin, %4,2’si ise sekiz yıllık eğitimi bitirenlerin daha başarılı olduğu cevabını vermiştir.

Belirtilen iki araştırmanın verileri birlikte düşünüldüğünde, hafızlık eğitiminde genel olarak motivasyon, psiko-sosyal durum ve başarı açısından ortaokul çağının, farkındalık düzeyinin arttığı ileri yaşlara oranla daha avantajlı olduğu anlaşılmaktadır.

Bu bağlamda hafızlık eğitiminin neden yapıldığının ve hafızlık eğitimi ile hangi amaca ulaşılmak istendiğinin belirlenmesi ve bireyin bu doğrultuda yönlendirilmesinin yararlı olacağı öngörülmektedir.

Algur araştırmasında, hafızlık eğitimi alan bireylerin stres ve yaş düzeyleri arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu; yaş düzeyi azaldıkça stres düzeyinin de azaldığı, yaş düzeyi arttıkça stres düzeyinin de arttığı sonucuna ulaşmıştır.

Bu durumda hafızlık eğitimi alan bireylerin stresten en az düzeyde etkilenmelerini temin için küçük yaşlarda hafızlık eğitimine başlatılmalarının daha uygun olacağı düşünülmektedir.

Burada ifade edilen veriler birlikte değerlendirildiğinde, hafızlık eğitiminde yaş yükseldikçe farkındalık ve stres düzeyinin arttığı, buna karşın motivasyon düzeyinin düştüğü söylenebilir. İlerleyen yaşın bir getirisi olan yüksek farkındalık düzeyini olumlu bir durum olarak nitelendirmek mümkünse de zayıflayan motivasyonun yanı sıra yoğunlaşan stres ciddi olumsuzluklar olarak karşımıza çıkmaktadır.

Stres düzeyinin küçük yaşlarda daha düşük olması, söz konusu eğitimin bu yaşlarda daha etkili bir şekilde yapılabileceğini göstermektedir.

Bu noktada göz ardı edilmemesi gereken bir diğer mesele ise, Kur'an kursu öğrencilerinin yaş aralıkları arasındaki farkın genişlemesine dairdir. Zira 18 yaşın üstündeki bireylerle 14 yaşın altındaki bireylerin aynı ortamda eğitim almaları hem eğitim alanları hem de Kur'an kursu öğreticilerini rahatsız etmektedir.

Bu durumun engellenmesi maksadıyla ileri yaşlarda hafızlık eğitimi almaya karar veren, farkındalık düzeyi yüksek bireylere yönelik ayrı kursların tesis edilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.

Özetle, ülkemiz dikkate alındığında, hafızlık için en uygun yaşın ve dönemin, ilkokul bittikten hemen sonra olduğu söylenebilir. Kur'an kurslarına müracaat edilerek, çocuğumuzun durumu, eğitimi ve diğer şartlar da dikkate alınarak beraber uygun bir program yapılabilir.

Kaynaklar:

- Algur, H. Nitelikli Bir Hafızlık Eğitimi İçin Öneriler Talim 2 (2), 243-288.
- Algur, Hafızlık eğitimi alan bireylerin motivasyon ve psiko–sosyal durumlarının din eğitimi açısından değerlendirilmesi (Doktora tezi, Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum). https://tez.yok.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
- Algur, H. Alemdar, Y. Teknik ve estetik açıdan Kur’an öğretme ve okumaya dair bazı gözlem ve görüşler. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1). 213–252.
- Bayraktar, M. F. Hafızlık eğitiminin geleneksel yöntemleri ve Kur’an kursları. X. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Eğitim içinde (s. 117–138). Ankara: Fecr Yay.
- Çelebi, A. İslam’da eğitim–öğretim (A. Yardım, Çev.). İstanbul: Damla Yay.
- Akdemir, M. A. (2010). Kur’an ezberinde kalite ihtiyacı ve donanımlı hafızlık. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, 13, 21–40.
- Alemdar, Y. (2008). Teknik ve estetik açıdan Kur’an öğretme ve okumaya dair bazı gözlem ve görüşler. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1). 213–252.
- Alemdar (2008, s. 224), Cebeci ve Ünsal (2006, s. 44) ve Çimen (2007, s. 108
- Cebeci, S. Kur’an öğretim geleneği olarak hafızlık eğitimi. Diyanet İlmi Dergi, 46(4), s. 7–22.
- Cebeci, S. ve Ünsal, B. Hafızlık eğitimi ve sorunları. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(11), s. 27–52.
- Çimen, A. E. (2007). Hafızlık müessesesi, ülkemizdeki hafızlık çalışmaları ile ilgili bazı değerlendirmeler ve hafızlığın sağlamlaştırılmasında bir metot denemesi. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 18, 92–93.
- Buyrukçu, R. Kur’an kurslarında din eğitimi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
- Koç, A. Kur’an kurslarında eğitim ve verimlilik üzerine bir araştırma. Ankara: Avrasya Yay.
- Koç, A. Kur’an kurslarında eğitim ve verimlilik. Ş. Karaköse (Ed.), Etkili din öğretimi içinde. İstanbul: TİDEF.
- Oruç, C. (2009). Hafızlık eğitimi: Elazığ–Harput Hamdi Başaran Kur’an Kursu örneği. Diyanet İlmi Dergi, 45(3), 41–60.
- Şağban, V. Hafızlıkta hafızlık aday sürecinin önemi. Cami Merkezli Din Eğitimi Yekder II. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu Tebliğleri içinde (s. 247–263). İstanbul.
- Şahin, H. Hafızlık eğitimi, hafızlığın günümüzdeki uygulama modelleri. Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu– I’de sunulan bildiri, Ankara.
- Temel, N. Kur’an talimi ve hafızlık eğitimi. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 18, 35–60.
- Ünsal, B. Günümüz Kur’an kurslarında hafızlık eğitimi ve problemleri (İstanbul örneği) (Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya). https://tez.yok. gov.tr/ adresinden edinilmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet