Gnostizm ile tasavvuf aynı mıdır?

- Kimisi bu yüzden tasavvuf şirktir diyor. Arasındaki farkları söyler misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Yunanca “bilgi” mânasındaki “gnosis”ten türetilen gnostisizm başta Tanrı olmak üzere varlık ve olaylarla dinî konulara dair gerçek ve derunî bilginin duyu verilerine, akıl yürütmeye veya burhanî kanıtlamalara dayanmaksızın sadece keşif ve ilham yoluyla elde edilebileceğini ileri süren mistik ve felsefî akımı ifade etmektedir.

Her ne kadar zaman zaman tasavvuf isminin yerine kullanılsa da Gnostisizmin tam karşılığı tasavvuf değil irfanilik veya irfaniyye olabilir.

Gerek bir bilgi sistemi ve bilginin elde edilmesinde bir yöntem gerekse bir dünya görüşü, muayyen bir zihnî tavır ve ahlâkî tarz olarak irfânîliğin İslâm’dan önceki Yakındoğu’da, özellikle de Mısır, Suriye, Filistin ve Irak gibi bölgelerde hâkim olan kültürlerin önemli bir dinî, mistik ve felsefî boyutunu oluşturduğu ve İslâm’ın yayılmasıyla birlikte müslümanların bu tür akımlarla tanışıp onlardan etkilendiği, böylece irfânîliğin İslâm kültüründe yeni tarz ve formlar kazanarak devam ettiği bilinmektedir.

İslâm kültür havzasında ortaya çıkan irfânî anlayışın bazı mutasavvıflar, Şiî-İsmâilî düşünceye mensup olanlar ve kısmen filozoflar tarafından temsil edildiği görülmektedir.

Tasavvufta irfan kavramı, keşif ve ilham yoluyla kalbe gelen ve umumiyetle aklî bilgiden üstün bir değer taşıdığı düşünülen bilgi çeşidine işaret etmek üzere kullanılmaktadır.

Sünni mutasavvıflar nazarında hakikate ancak keşf ve ilham yoluyla ulaşılabilir. Hisler ve akıl hakikati tek başına kavramakta yetersiz kalır. Bununla beraber akıl gereksiz değildir. Aklın bilgiyi elde etme ve hakikati kavrama derecesi sınırlıdır.

Ayrıca tasavvuf ve onun kurumsallaşmış şekli olan tarikatler, irfanın/marifetin ancak seyr u sülük neticesinde Allah’ın bir hibesi olarak gerçekleşebileceğini kabul etmektedir.

İrfaniyyede tarikat ritüelleri ve seyru sülûk uygulamaları yoktur. Bu yönüyle tasavvuf irfanilikten dolayısıyla gnostisizmden farklılaşır.

Bilgi anlayışı bakımından irfanilikle benzerlik taşıması tasavvufu şirke götürmez. Meselenin şirkle alakası yoktur.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet