Gasp edenden bütün zararı tazmin etmek helal mi?

- Biz besicilik yapıyorduk. Bir banka geldi ortağımızın kardeşinin bankaya borcundan dolayı haksız yere mallarımıza el koydu bir süre, sonra haksız olduğunu fark etti geri vermek istedi, biz de kabul etmedik çünkü mallara dağlık doğal ortamda en güzel şekilde bakıyorduk güzel yemlerle sularla vs. İade edilecek süre zarfında nasıl bakıldı bilemezdik, o yüzden kabul etmedik. Ortağımızın borçla herhangi bir ilgisi kefaleti yok bu arada, banka çok büyük bir hata yaptı. Mahkemeye verdik yargıtay haklı buldu bizi Perşembe günü ceza hesaplanacak inşallah. Yalnız ortada mal kalmadı satıldı ta o zamanlardan.
- Bankaya verilecek ceza hesaplanırken bu hayvan her sene şu kadar doğururdu şu kadar eti sütü olurdu ölürdü vs. bilirkişi eşliğinde hesaplanacak. Lakin bunlar bakanlıktan alınan ortalama verilere dayanan ihtimaller olabilir, nasıl hesaplanıyor bilmiyorum.
- Şimdi bir tanıdık dedi ki sadece mallarınızın ücretini alabilirsiniz, ticaretinize bu kadar sene zarar vermiş de olsalar ordan gelen kısmı alamazsınız.
- Ama bizim ticaretimiz vardı ve 4 sene yapamadık mal olmayınca. Milyonlarca liralık ticaretimiz ahırlar malzemeler hep kaldı. Sadece malları alırsak zaten azıcık bir şey edecek hocam asıl gelirimiz ticarettendi.
- Malların parası ödense de değer kaybı oldu, her şeyin fiyatı uçuyor verilecek meblağ bu kaybı karşılamaz ki.
- Bildiğim kadarıyla İmam Ebu Yusuf'un karşı tarafa zararı yüklemeyle ilgili bir fetvası var. Fıkıhta buna bir fetva vardır, yoksa biri gelsin Müslümanın malını gasp etsin, zaten Türkiyede mahkemeler senelerce sürer, çaldığı yanına kâr kalsın, bu zulme fırsat vermemiştir Allah herhalde?
- Hocam fıkhi arka planını da olayın açıklar mısınız, mallar babamın üstüne, ben bunu anama babama söylesem olur mu öyle şey benim inandığım Allah zulmetmez diyerek yanlış sözler söylenebilir ne yapmalıyım?

Değerli kardeşimiz,

Ebu Yusuf ve Züfer’e göre gasp edilen maldan gasp edenin elde ettiği kâr ve kazanç, hak sahibine tazmin edilecektir; gasp eden bunu yapınca vaktiyle ettiği kâr da kendisine helal olur.(1)

Gasp edilen malın menfaatine gelince, Hanefî mezhebine göre üç durumda tazmin edilir:

Gasp edilen;
- Vakıf malı ise.
- Yetim malı ise.
- Sahibi ondan gelir elde etmek için edinmiş idiyse.(2)

Şafi ve Hanbelî hukukçularına göre menfaat de maddi mal gibidir. İmam Şafiî malı “satıldığında bir değeri olan, zarar verildiğinde tazmin ettirilen şey” diye tarif etmektedir.

Buna göre Şafilerde bir mal gasp edilince gasp eden malı ister kullanmış ister kiraya verip hukukî semeresinden faydalanmış olsun, isterse hiç kullanmayıp atıl bir şekilde bekletmiş bulunsun, malda meydana gelen hasarın tazmininden başka bu mal eğer gelir getiren bir mal ise elinde bulundurduğu süre için bir tazminat ödemek zorundadır.

Maliki hukukçuları, menfaatlerin tazmini bakımından gasp edilen malı ikiye ayırırlar: Hayvan ve köle gibi gasp eden için sürekli masrafı olanlar, ev vb. sürekli bir masraf gerektirmeyenler. Malikiler, birinci gruptaki mallardan elde edilen menfaati ona yapılan masrafa karşılık tutarlar ve bu mallar için menfaatin tazminini kabul etmezler. İkinci grup mallarda ise gasp eden eğer herhangi bir menfaat elde etmişse buna göre bir tazminat ödemekle yükümlüdür.(3)

Demek ki, gasp edilen maldan gasp edenin elde ettiği bir kâr ve kazanç varsa, asıl mal ile beraber, bu kâr ve kazanç da hak sahibine tazmin edilecektir.

Sizin durumunuza gelince:

Siz bu malı (hayvanları) gelirinden istifade etmek için edinmiş idiniz, gasp müddetince mahrum oluğunuz geliri, gasp eden tazmin edecektir.

Gasp edilen belli bir tarihte malı geri vermek istemiş, siz kabul etmemişsiniz; yukarıdaki tazminatlar bu tekliften öncesi için geçerlidir. Malı kabul etmeniz ve eğer eksik gedik varsa bunun tazminini talep etmeniz gerekirdi.

Şimdi mal da ortada yok, gasp eden satmış, satış da muhtemelen siz kabul etmediğiniz tarihten sonra olmuş. Yukarıdaki açıklamaya uygun gelir ve menfaat tazminatından başka bir de malın, satıştan elde edilen bedelini talep edebilirsiniz.

Banka bu bedeli sizden izin almadan kullanmış, ondan kazanç sağlamış ise o kazancı da size ödeyecektir.

Kaynaklar:

1) Merginani, Hidaye, 4/298.
2) Detaylı bilgi için bk. Zuhayli, el-Fıkhu’i-İslami, 6/317
وقال أبو يوسف وزفر: يطيب الربح للغاصب إذا دفع ضمانه، لأن المغصوب صار مملوكاً له بالضمان عملاً بالقاعدة المقررة عند الحنفية: «المضمونات تملك بأداء الضمان مستنداً إلى وقت الغصب
وأما منافع المغصوب من سكنى العقار وركوب السيارة أو الدابة، ولبس الثوب، واستعمال الشيء وزراعة الأرض، فلا تضمن كما ذكر عند الحنفية، إلا في ثلاث حالات:
أن يكون المغصوب وقفاً، أو مال يتيم، أو مالاً معداً للاستغلال، أي الاستثمار
3) Sahnun, Müdevvene, V, 356; bk. DİA Gasp md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet