Birinin karısı var iken tüm mirası erkek kardeş nasıl alır?

- Nisa 12 ve Nisa 176 çelişkili mi?
- Nisa 12 ve 176 da kelale hakkında iki farklı oran var kelimeler tamamen aynı olmasına rağmen biri annesi olmayan biri babası olmayan için deniliyor bu neye göre karar veriliyor ayetten bunu nasıl anlıyoruz ve Allah neden birini miras ayetleri ile açıklamış daha sonrasını peygambere biri sorduktan sonra söylemiştir?
- Ayrıca Nisa 176’da erkek kardeşi olana mirasın tamamı verilir, diyor. Bir kişinin karısı var iken nasıl tüm mirası erkek kardeş alır açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki;

- Vefat eden kişinin hanımı hayatta ise, her hâlükârda kadın kocasına mirasçı olur. Bütün malını kocanın kardeşinin alması söz konusu olamaz. Evli kadına zevce denir. Zevcenin mirastaki payı ayetle belirlenmiş (bk. Nisa 4/12), bu sebeple her durumda mirastan pay alan ashabü’l-feraizden sayılmıştır. Çocuğu olmayan zevce mirastan dörtte bir, çocuğu olan ise sekizde bir pay alır. Zevce birden fazla ise her iki durumda belirlenen payı aralarında eşit biçimde bölüşürler.

- Ayetlerde asla çelişki yoktur, olmaz. Nisa 12. ayet anne bir kardeşlerden; Nisa 176. ayet ise baba tarafından kardeşlerden bahsediyor.

- Bir konuda başka varisler olduğu halde, bir varis için tamamını alır ifadesi varsa, bu durum diğer varisler adlıktan sonra kalanın tamamını alır demektir.

Bu kısa bilgiden sonra detaya gelince:

Önce ilgili ayetlerin amellerini verelim:

Allah size, çocuklarınız hakkında, erkeğe iki kadın payı kadar (vermenizi) emreder. (Mirasçılar) ikiden fazla kadın iseler bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Eğer yalnız bir kadınsa yarısı onundur. Ölenin çocuğu varsa, anne babasından her birinin mirastan altıda bir hissesi vardır. Eğer çocuğu yok da anne babası ona vâris olmuşlarsa annesinin hakkı üçte birdir. Ölenin kardeşleri varsa annesinin payı, vasiyetten ve borçtan sonra altıda birdir. Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size daha yakın olduğunu bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafından konmuş paylardır; şüphesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir. (Nisa, 4/11)

Yapacakları vasiyetten ve borçtan sonra, eşlerinizin, çocukları yoksa, bıraktıklarının yarısı sizindir. Çocukları varsa bıraktıklarının dörtte biri sizindir. Çocuğunuz yoksa sizin de yapacağınız vasiyetten ve borçtan sonra, bıraktığınızın dörtte biri onlarındır. Çocuğunuz varsa bıraktığınızın sekizde biri onlarındır. Eğer bir erkek veya kadının, annesi, babası ve çocukları bulunmadığı halde malı (diğer) mirasçılara kalırsa ve bir erkek yahut bir kız kardeşi varsa, vasiyetten ve borçtan sonra her birinin payı altıda birdir. Bundan fazla iseler üçte bire ortaktırlar. Kimse zarar görmesin; Allah’ın hükmü budur. Allah her şeyi bilendir, hilim sahibidir. (Nisa, 4/12)

Senden fetva istiyorlar. De ki: “Allah, babası ve çocuğu olmayan kimsenin mirası hakkındaki hükmü şöyle açıklıyor: Eğer çocuğu olmayan bir kimse ölür de onun bir kız kardeşi bulunursa, bıraktığının yarısı bunundur. Eğer (ölen) kız kardeşin çocuğu yoksa erkek kardeş de ona varis olur. Kız kardeşler iki tane olursa, bıraktığının üçte ikisi onlarındır. Eğer erkekli kadınlı daha fazla kardeş varsa, erkeğin hakkı iki kadın payı kadardır. Yanılmayasınız diye Allah size açıklama yapıyor. Allah her şeyi bilmektedir. (Nisa, 4/176)

Kelale, kelimesi üç manada yorumlanmıştır:

a) Çocuğu bulunmayan kimse. Bu görüşe İbn Abbas’tan nakledilir.

b) Babası olmayan kimse. Bu görüş Hakem b. Uyeyne’den nakledilir.

c) Ne çocuğu ne de babası olmayan kimse. Bu görüş, Ebu Bekir, Ömer ve İbn Abbas’ın meşhur görüşü olarak nakledilir. Bu son görüş ittifaklıdır.(1)

Kelale ile ilgili miras hükümleri şu ayetlerde açıklanmıştır:

a) Ana bir kardeşlerle ilgili olanı 12. ayete.

b) Ana-baba bir veya baba bir kardeşler arasındaki miras hükümleri 176. ayette.

c) Diğer durumlar ise bir çerçeve hüküm olarak “Aralarında rahim bağı bulunanlar Allah’ın hükmüne göre birbirlerine daha yakındır” mealindeki ayette. (bk. Enfal, 8/75)

“Çocuğu olmayan” ifadesinde geçen “çocuk” Arapça’daki veledin karşılığıdır. Bu dilde veled kelimesi hem erkek hem de kız çocukları için kullanılır. Kelimeye bu manayı veren bazı müçtehitler, kız çocuğunun bulunması halinde de kelale durumunun oluşmayacağı ve kız kardeşlerin varis olamayacağı yorumunu yapmışlardır.

Ancak müçtehitlerin çoğunluğu (cumhur), kelimenin tek başına erkek için de kullanıldığından hareket ederek ve sahih bir hadise(2) dayanarak “Kız çocuğu bulunsa dahi ana-baba bir veya baba bir kız kardeşler varis (asabe) olurlar” demişlerdir.(3)

Kaynaklar:

1) Maverdi, Nisa 12. ayetin tefsiri.
2) Buhârî, Feraiz, 5-15.
3) bk. Kuran Yolu, Diyanet, ilgili ayetlerin tefsiri; Abdurrahman Yazıcı, İslam Hukukunda Kelâle Öz ve Üvey Kardeşlerin Fürû ve Usûl Hısımlarla Mirasçılığı, Dini Araştırmalar, Cilt 16, Sayı 42 (17-06-2013), 2013, 216 – 237.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet