Sünnete mi ehlibeyte mi uyacağız?

- İmam Malik’in Muvatta'ında geçen size iki emanet bırakıyorum Kuran ve Sünnet lafzının senedinde bir kezzap ve İmam Şafi’nin yalancılardan biri diye tanıttığı birinin olduğu ve bu rivayeti Muvatta’ya İmam Malik’in yeğeninin koyduğu doğru mu? (Hâkim, 1/93)
- Hakim'in rivayetinde sened olmadığı doğru mu?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, Ehlibeyte uymaktan maksat da Hz. Peygamber (asm) Efendimizin sünnetine yani onun hayatına uymaktır. Sünnet-i seniyyeyi terk eden hakiki Al-i Beyt’ten olmadığı gibi Alibeyte hakiki dost da olamaz.

Şu hâlde, sünnete uymak da Ehlibeyte ya da Alibeyte uymak da birdir.

Soruda geçen hadis-i şerif, Malik b. Enes’in Muvatta adlı eserindeki belağ hadisi dediğimiz 60 civarındaki rivayetten biridir. Bu rivayetleri İmam Malik “belağani” ve “ani’s-sika” gibi tabirlerle yani “bana ulaştı” veya “güvenilir bir kişiden rivayet edildi” manasındaki ifadelerle senedsiz olarak vermiştir. Bu şekildeki bir rivayetin senedinde peş peşe iki ravinin düşmüş olduğu anlaşılmakta ve mudal rivayetlerden sayılmaktadır.

Aslında mudal rivayetler zayıf rivayetlerdir, ancak bu rivayetlerin dört tanesi hariç hepsinin muttasıl ve mevsul olduğunu Endülüslü muhaddis İbn Abdilber (ö. 463/1071) başka tariklerle tespit etmiştir. Yani başka rivayetlerde bunlar senediyle birlikte mevcuttur. Bu hususta Süfyan b. Uyeyne şöyle demiştir: Malik belağanî deyince bil ki o sağlam bir isnada sahiptir.(1)

İbn Abdilber, belağ hadislerini muttasıl olarak verdiği Muvatta şerhi et-Temhid adlı eserinde söz konusu hadisi 32. rivayet olarak kaydettikten sonra şu ifadeye yerir:

“Bu hadis senede ihtiyaç olmayacak bir şekilde ilim ehli nezdinde meşhur ve bilinen bir hadistir, Ebu Hüreyre’den ve Amr b. Avf gibi sahabîlerden senedli olarak rivayet edilmiştir.”(2)

İbn Abdilber’in de ifade ettiği gibi kaynaklarımıza baktığımızda bu rivayetlerin Ömer b. el-Hattab, Abdullah b. Ömer, İbn Abbas, Enes b. Mâlik, Ebu Hüreyre, Ebu Said el-Hudri, Urve b.  Zübeyr, Abdullah b. Ebi Necih, Amr b. Avf el-Müzeni, Musa b. Ukbe, Nâciye b. Cündüb gibi ondan fazla sahabiden bazı lafız farklılıkları ile birlikte rivayet edildiğini görmekteyiz.(3) İbn Abdilber, bunlardan sadece ikisini isnadı ile ilgili kitabına kaydetmiştir.

İbn Abdilber’in vermiş olduğu ve başka yerlerde de geçmekte olan Ebu Hüreyre’den gelen rivayetin metni إنّي قد خلّفتُ فيكم اثنتَين لن تضِلُّوا بعدَهما أبدًا كتابَ الله وسُنَّتي  şeklindedir.

Amr b. Avf’tan gelen rivayetin metni ise ترَكتُ فيكُم أمرَيْنِ لن تضِلُّوا ما تمسَّكتُم بهما؛ كتابَ الله وسنةَ نبيِّه şeklindedir.

Her ikisinin de manası “Ben size iki şey bırakıyorum, onlara tutunduğunuzda asla sapıtmazsınız: Allah’ın kitabı ve sünnetim” demektir.

İşte bu ikinci rivayetteki ravilerden biri olan Kesir b. Abdullah b. Amr b. Avf  el-Müzenî için İmam Şafi’nin sözü edilen ifadeyi kullandığı kaynaklarımızda ifade edilmektedir.(4) Ancak rivayetin başka sahih tarikleri de olduğu için delil olması açısından veya amel edilebilmesi konusunda herhangi bir problem yoktur.

Sorudaki Hakim en-Neysaburi’de bu rivayetin isnadının olup olmadığı meselesi ile ilgili olarak Hakim’in kitabı el-Müstedrek’e baktığımızda bu hadisin senedli bir şekilde geçtiğini görmekteyiz. Senedi ise şöyledir;

Ebu Bekr b. İshak el Fakih←Muhammed b. İsa el Vasıtî ← Davud b. Amr  ←Salih b. Musa ← Abdulaziz b. Rufey’ ← Ebu Salih ← Ebu Hüreyre…İsnaddan sonra إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ شَيْئَيْنِ لَنْ ‌تَضِلُّوا بَعْدَهُمَا: كِتَابَ اللَّهِ وَسُنَّتِي، وَلَنْ يَتَفَرَّقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ şeklinde bir metin gelmektedir.(5) Yani bu rivayet Hakim’in kitabında senedli olarak tahriç edilmiştir. 

Sorudaki diğer bir nokta Muvatta’ya bu rivayeti yeğeninin koyduğu ile ilgili olarak yaptığımız araştırmalarda bunu doğrulayacak herhangi bir bilgiye rastlamadık.

Kaynaklar:

1) ez-Zürkanî, Şerhu Zurkânî alâ el-Muvatta, II, s. 123.
2)  İbn Abdilber, et-Temhid, XVI, 274.
3) Bu rivayetlerin kaynakları için bk. https://dorar.net/article/1716.
4) İbn Hibbân, el-Mecruhîn, II, 226.
5) Hâkim, el-Müstedrek, 1/172.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet