Saliha bir kadın, salih bir erkek olmak için ne yapmak gerekir?

- Hangi özelliklere sahip olmalı?
- Ayet ve hadislerle açıklarsanız memnun olurum.

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Salih ve Saliha

Salih, dine ve dünyaya yönelik faydalı işlerle bu işleri yapan kimseler için kullanılan bir kavramdır. Bunları yapan erkeğe salih kadına da saliha denir. Bu nedenle her Müslüman erkek salih olmaya her Müslüman kadın da saliha olmaya çalışmalıdır.

Sözlükte “(bir şey) iyi, doğru, yararlı ve uygun olmak; doğruluk, dürüstlük” anlamlarındaki salâh (sulûh) kökünden türeyen salih kelimesi “faydalı, iyi, doğru ve güzel olan, işe yarar, her türlü bozukluk ve yanlışlıktan arınmış; barışçı, uyumlu” gibi manalara gelir.

Salih kelimesi, fasid (bozuk, düzensiz) ve sû’ (kötü, çirkin) kelimelerinin karşıtıdır.

Aynı kökten gelen;
sulh “nefret ve düşmanlığa son verme”,
ıslah “düzeltme, daha iyi ve faydalı hale getirme; insanlar arasındaki çatışmayı ortadan kaldırma”,
muslih “bozukluğu düzeltip iyileştiren, barıştan yana olan”
manalarında kullanılmaktadır. (1)

Râgıb el-İsfahânî, salah kelimesini kısaca “fesadın zıddı” diye tarif ettikten sonra her iki kelimenin genellikle insan fiilleri için kullanıldığını, Kur'an-ı Kerim’de salahın bazen fesat, bazen seyyie mukabilinde geçtiğini ifade etmektedir.

Çeşitli ayet ve hadislerde salih ve aynı kökten kelimeler;
- başta iman olmak üzere,
- takva,
- affetme,
- tövbe,
- hidayet
gibi kelimelerle birlikte ve onlarla anlam yakınlığı içinde;

bazı ayetlerde ise;
- küfür,
- zulüm,
- fesat,
- seyyie
gibi kelimelerle beraber ve onların karşıtı olarak kullanılmıştır.(2)

Kur'an’da Salih

Kur'an-ı Kerîm’de salih kavramı biri “iyi, hayırlı iş ve davranış”, diğeri “dinî ve ahlâkî bakımdan iyi davranışlara sahip kişi” olmak üzere iki manada kullanılmıştır. İlk manasıyla doksan üç, ikinci manasıyla otuz iki yerde geçmektedir.(3)

Birçok ayette salih / salihat kelimesinin amelle birlikte ve çoğunlukla iman kavramının hemen arkasından zikredilmesi, esas itibariyle fiillerin ahlakî mükemmelliğini ifade etmekle birlikte imanla da yakından ilgili olduğunu göstermektedir.

Özellikle Hz. Nuh’un (as) hak dine daveti karşısında oğlunun takındığı inkarcı tutumun “gayri salih amel” diye anılması imanın da bir tür salih amel olduğuna işaret eder.(4)

Nitekim tefsirlerde bu ifade Hz. Nuh’un (as) getirdiği dine oğlunun iman etmeyip inkarcılıkta direnmesi şeklinde açıklanmıştır.(5)

Ankebut suresinin 9. ayetinde iman edip salih işler yapanların salih kişiler arasına alınacağının belirtilmesi, salihlerden olmanın iman şartını da içerdiğini göstermektedir.

Diğer bir ayette salihlerin nitelikleri “Allah’a ve ahiret gününe iman, iyiliği emredip kötülüğe karşı çıkma ve hayırlarda yarışma” diye sıralanmıştır.(6)

Dünyada Allah’a ve onun peygamberine itaat edenlerin Allah’ın kendilerine bir lütfu olarak ahirette beraber olacakları “güzel arkadaş”lar arasında nebîler, sıddîklar ve şehidlerle birlikte salihler de anılmıştır.(7)

Fahreddin er-Razi bu ayeti açıklarken itikadı ve inancı doğru, Allah’ın emirlerine itaat eden ve günahlardan korunan her insanın salih olduğunu belirtir.(8)

Allah salihlerin dostu ve gözeticisidir.(9) Bu sebeple bazı peygamberler, “Beni salihlerden eyle.” diyerek Allah’a dua etmiştir.(10)

Hadislerde Salih

Salih kavramı hadislerde de “iyi, hayırlı, erdemli, doğru, din ve dünya için faydalı, helâl, huzur verici” gibi anlamlarda sıkça geçmektedir. Kuran-ı Kerîm’de olduğu gibi hadislerde de en çok “din ve dünya için faydalı iş” manasında salih amel şeklinde geçmektedir.

Yine hadislerde;

“iyi, hayırlı, erdemli” manasında;
salih peygamber, salih kul, salih adam, salih Müslüman, saliha kadın,
salih kardeş, salih evlat, salih eş, salih aile, salih ülke, salih gün;

“gerçeğe uygun, doğru, iyi” anlamında;
 salih din, salih rüya, salih sünnet;

“hayırlı, huzur verici” anlamında;
salih mal, salih elbise, salih binek, salih yiyecekten söz edilmiştir.(11)

Bir hadiste salih zalimin karşıtı olarak geçmektedir.(12)

Diğer bir hadiste güzel ahlak için “sâlihu’l-ahlak” tabiri kullanılmıştır.(13)

el-Bâkıyâtü’s-Sâlihât / Kalıcı İyilikler

Kur'an’daki “el-bâkıyâtü’s-sâlihât” (kalıcı iyilikler) terkib(14) hadislerde de geçmektedir.(15)

Salih Erkekler Saliha Kadınlarla Evlenir

Salih erkeklerin saliha kadınlarla evlendirilmesinin tavsiye edildiği hadis (16) salih kavramının ailede sevgi ve saygının hâkim olmasına, huzur ve mutluluğun sağlanmasına katkıda bulunan ahlakî erdemleri kapsadığına işaret eder.

En Değerli Nimet Salih / Saliha Eştir

Bir hadiste kişinin dünya mutluluğunun en önemli unsurları saliha (uyumlu, iyi) bir eş, salih (ferah) bir ev ve salih (iyi) binek şeklinde sıralanmış (17), diğer bir hadiste ise bütün dünya nimetlerinin en değerlisinin saliha bir eş olduğu bildirilmiştir. (18)

Salih Evladı Olanın Amel Defteri Kapanmaz

Hz. Peygamber (asm), insanın ölümünden sonra amel defterine sevap yazılmasını devam ettirecek üç iyiliği sürekli hayır (sadaka-i câriye), insanlara yararı dokunan ilim, ölenin arkasından iyilik yapacak ve hayır duada bulunacak salih evlat şeklinde belirtmiştir(19).

Allah’ın Salih / Saliha Kullarına Nimetler Hazırlanmıştır

Özellikle tasavvuf düşüncesinde çok önem verilen bir kutsî hadiste, “Ben sâlih kullarıma gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, hiçbir insanın aklına gelmeyecek nimetler hazırladım.” buyurulmuştur.(20)

Salih / Saliha Müminin Kazancı da Güzeldir

“Salih kişi için salih (helal) mal ne güzeldir” mealindeki hadis (21), ekonomiyle ahlak arasındaki ilişkiye ve bu ilişkinin doğru kurulması halinde ekonomik faaliyetin önemine işaret etmesi bakımından dikkat çekicidir.

Dünyanın da Ahiretin de Kazananı Salih Kullardır

Yeryüzüne Allah’ın salih kullarının hakim olacağını(22), erkek olsun, kadın olsun inanmış olarak salih işler yapanlara Allah’ın güzel bir hayat yaşatacağını ve onlara ahirette çok değerli ödüller vereceğini bildiren ayetlerle(23) salih kavramının geçtiği diğer ayet ve hadisler birlikte değerlendirildiğinde, bu kavramın hem bireylerin hem toplumların din ve dünyaları için hayırlı ve faydalı olan, ahlâkî ve meslekî ölçülere uygun mükemmellikte yapılan bütün işleri kapsadığını; yine bu işleri hakkını vererek liyakatle yapan, böylece hem dünyada hem ahirette başarılı ve mutlu olmayı hak eden insanı ifade ettiğini söylemek mümkündür.

Nitekim Zeccac’ın salih kelimesini “Allah’ın haklarını da kulların haklarını da gözeten” şeklindeki açıklaması da kelimenin bu kapsam genişliğini ifade etmektedir.

Bu sebeple Kur'an-ı Kerîm’de başta peygamberler olmak üzere inancı, tutum ve davranışlarıyla mükemmel bir insanlık örneği sergileyenler salihler arasında zikredilmiştir.(24)

Salih kelimesinin erdemli insanları ifade etmesinden dolayı dindarlığı ve güzel ahlakıyla tanınan ilk Müslüman nesiller “selef-i sâlihîn” şeklinde anılmış, bu isim bazı kitap başlıklarına da yansımıştır.(25)

İlave bilgi için tıklayınız:

- Amel-i salih (salih amel) nedir?

- "İman edip salih amel işleyenlerin kötülüklerini elbette örteceğiz ...

- Allah, iman edip salih amel işleyenlere neleri vadetmektedir ...

- AMEL-İ SÂLİH

Kaynaklar:

1) Müfredat, “ṣlḥ” md.; Tarîfât, “Sâlih” md.; Lisânü’l-ʿArab, “ṣlḥ” md.; Tâcü’l-ʿarûs, “ṣlḥ” md.; Ahmed b. Muhammed el-Feyyûmî, s. 157-258
2) M. F. Abdülbaki, el-Muʿcem, “ṣlḥ” md.; Wensinck, el-Muʿcem, “ṣlḥ” md.
3) M. F. Abdülbâkī, el-Muʿcem, “ṣlḥ” md.
4) bk. Hud 11/46.
5) Mesela bk. Şevkanî, II, 502.
6) bk. Al-i İmran 3/114.
7) Nisa 4/69.
8) Mefâtîhu’l-ġayb, X, 174.
9) Araf 7/196.
10) Yusuf 12/101; Şuara 26/83; Neml 27/19.
11) Wensinck, el-Muʿcem, “ṣlḥ” md.
12) el-Muvattaʾ, “Cenaiz, 32.
13) Müsned, II, 381.
14) Kehf 18/46; Meryem 19/76.
15) Müsned, III, 75; IV, 268; el-Muvattaʾ, “Ḳuraân”, 23.
16) Müsned, IV, 14.
17) Müsned, I, 168.
18) Müsned, II, 168; Müslim, “Radâʿ”, 64; İbn Mâce, “Nikâh”, 5.
19) Müsned, II, 372; Müslim, “Vasiyyet”, 14; Ebû Dâvûd, “Vesâyâ”, 14.
20) Müsned, II, 313; Buhârî, “Tevḥîd”, 35; Müslim, “Cennet”, 2-5.
21) Müsned, IV, 197, 202.
22) Enbiyâ 21/105.
23) Nahl 16/97.
24) meselâ bk. el-Enam 6/83-87; el-Enbiyâ 21/69-86.
25) bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Salih md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet