Vehbe Zuhaylî, Allah’ın zatıyla arşa yükseldiğini mi söylüyor?

- Vehbe Ez-Zuhaylî -merhum-‘un “Et-Tefsîru’l Münîr” isimli tefsirinin istiva âyetlerini inceliyorum. Bir ayetin tefsiri benim çok dikkatimi çekti, nitekim Zuhaylî, Tâhâ Suresinin 5. Ayetini tefsir ederken şöyle bir ifadeye yer vermektedir:
“Allah, Arş'in üzerine yükselmiştir. Bunun nasıl olduğunu insanlar bilemezler.” (bk. Vehbe Ez-Zuhaylî, Taha Suresinin 5. Ayetinin tefsiri).
 - Ben tercümedeki bu ibareyi okuduktan sonra Arapça aslınada baktım ve gerçekten de orada “وهو الذي علا وارتفع على العرش، ولا يعلم البشر كيف ذلك” yazmaktadır.
- İşin kafa karıştırıcı kısmı ise, Zuhaylî’nin Bakara Suresinin 28. ayetinin tefsirinde, Mücessimenin görüşüne yer verip onu reddetmesidir. İbare şöyledir:
“İkinci görüş; Müşebbihe'nin şu görüşüdür: "Biz bu ayet-i okuruz ve sözün zahi­rine uygun bir şekilde tefsir ederiz. Bu da şöyle olur; İstiva bir şeyin üzerine yük­selmek veya kurulmak demektir." Ancak bu batıldır çünkü bu gibi şeyler cisimlere ait sıfatlardandır. Şanı Yüce Allah ise bu gibi sıfatlardan münezzeh ve yücedir.” (bk. a.g.e. Bakara 28. Ayetin Tefsiri).
- Ben açıkçası Zuhayli rahmetullahi aleyhin Allah’ın zatıyla arşta oturduğuna itikad ettiğini düşünmüyorum, burada yanlış bir anlaşılma olmalıdır.
- Zuhayli Taha suresinin 5. Ayetinde neyi kastetmiştir? İzah edebilir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Bu konuda Selef âlimleri ile halef âlimleri arasında farklı yorumlar söz konusudur.

- Selef âlimleri döneminde zihinler safi nezih olduklarından bu tür müteşabih sıfatlar konusunda herhangi bir tevile gitmediler. Ayetlerin ifadelerini tevil etmeden olduğu gibi kabul ettiler, İslam’ın genel bakışına ve Allah tasavvuru ile ilgili anlayışına aykırı olmayacak bir düşünce tarzını benimsediler. Ve işin hakikatini Allah’ın ilmine havale ettiler.

- Bu konuda dört mezhep imamının en meşhur sözleri şöyledir:

- İmam-ı Azam:

“Kim Allah’ın gökte mi yoksa yerde mi olduğunu bilmem, dese kâfir olur.” demiştir. Sultanu’l-ulema İz b. Abdusselam gibi Ehl-i sünnet âlimlerine göre, İmam-ı Azam bu ifadesiyle “Böyle diyen kimsenin Allah’a (gök veya yer gibi) bir cihet ve mekân isnat ettiği için kâfir olur.” demek istemiştir. (bk. Aliyyu’l-Kari, Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber, 197-198)

- İmam Malik’in, Arşa istivayı soran bir kimseye hitaben:

“İstiva (manası itibariyle) bellidir, keyfiyeti ise meçhuldür. Bu tür soruları sormak biattir. Anlaşılan sen kötü bir adamsın. Dışarı atın bunu.” manasına gelen sözleri meşhurdur. (bk. İbn Hacer, Fethu’l-Bari,13/407)

- İmam-ı Şafi’nin, istiva sorusuna verdiği cevabı şöyledir:

“Ben buna teşbihe girmeden iman ettim. Temsile girmeden tasdik ettim. Nefsimi bunu gerçek manada anlamamakla itham ettim. Bu konuyu fazla kurcalamaktan da kendimi uzak ettim...” (bk. el-Burhanu’l-müeyyed, s. 24)

İmam Şafi’nin tevhitle ilgili şu kapsamlı sözleri de pek harikadır:

“Kim müdebbirini / Yaratıcısını tanımak adına fikrinin ulaştığı bir varlığa ulaşırsa o müşebbihtir. Kim adem-i sırfa (mutlak yokluk) ile tatmin olursa o muattıldır. Kim mevcut olan bir varlık (vacibu’l-vücud) ile tatmin olup da onu idrak etmekten aciz olduğunu itiraf ederse o muvahhiddir.” (Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber, s. 152)

- Aynı soruya cevap veren İmam Ahmed b. Hanbel ise şunları söylemiştir:

“İstiva / istivanın hakikati, insanların tasavvuru gibi değil, Allah’ın haber verdiği gibidir / onun murat ettiği şekildedir.” (el-Burhanu’l-müeyyed, 24)

- Keza İmam Ahmed’in itikadına göre, Allah cihetten, cisim olmaktan, tagayyürden, sınırlandırılmaktan, bir yere dayanmaktan münezzehtir. O arşı yaratmadan önce de onu yarattıktan sonra da bu tenzihi sıfatlara sahiptir. (bk. et-Temimi, İtikadu’l-İmami Ahmed, s.38-39)

- Vehbe Zühayli, burada Selef âlimlerinin yolunu takip etmiş, ayetin zahirine iman etmiş, işin aslını da Allah’ın ilmine havale etmiş olduğunu düşünüyoruz. Yoksa, kendisi bir Müşebbihe veya Mücessime olmadığına bütün eserleri şahittir.

İlave bilgi için tıklayınız:

- Allah'ın eli, anlamındaki sıfatı nasıl anlamalıyız?

- Allah'ın arşa istivası hakkında bilgi verir misiniz?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet