Nefsin mertebelerini açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

وَمَٓا اُبَرِّئُ نَفْس۪ىۚ اِنَّ النَّفْسَ َلاَمَّارَةٌ بِالسُّٓوءِ اِلاَّ مَارَحِمَ رَبّ۪ى  

“Ben nefsimi temize çıkarmıyorum. Çünkü nefis şiddetle kötülüğü emreder.” (Yusuf, 12/53)

Cüneyd-i Bağdadi “Tasavvuf, sulhu olmayan savaştır.” der. (Özköse, Tasavvuf, s. 28) Bundan maksat, tasavvufî manada bir savaş, yani nefisle daimi bir mücadeledir. Ceriri de şöyle der: “Tasavvuf, barış değil, savaştır.” (Özköse, s. 360) Tasavvuf ehli en barışçı insanlardır. Burada kastedilen nefisle ve şeytanla yapılan savaştır. Bunlarla yapılan savaş daimidir, hayat boyu devam edecektir.

İnsan, nefsinin arzularına düşkün bir tabiatta yara­tılmıştır. Şehvet, cimrilik, menfaatperestlik, makam hırsı gibi pek çok haller, insan nefsinin zaaflarından­dır. Fakat bütün bu zaaflar, aşılamayacak zaaflar de­ğildir. Zira insan nefsi terbiye edilmeye müsaittir. Ehl-i tasavvuf, Kur'ana dayanarak emmâre, levvâme, mutmainne, râdıye, mardiyye, mülheme, zekiyye olmak üzere nefsin yedi mertebesinden bahseder: (Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, VIII, s. 5817)

Nefs-i emmâre, nefsin terbiyeden geçmemiş fıtri hâ­lidir. Bu haldeki nefis, ısrarla kötülüğü emreder. (bk. Yusuf Sûresi, 53) Günahlara dalmak ister. Ulvi şeylerden gafil, süfli şeylere ise müştaktır.

Nefs-i levvâme, yaptığı günahlardan pişmanlık du­yan nefistir. (Kıyame, 75/2) Bu mertebede, işlediği günah­lardan rahatsızdır. Kendine çeki-düzen vermeye çalışır.

Nefs-i mutmainne, itminana kavuşmuş, sükûnete ermiş nefistir.

Nefs-i râdıye, Allah’tan gelen her şeye rıza gösteren nefistir.

Nefs-i mardiyye, Allah’ın kendisinden râzı olduğu nefistir. Bu üçü, aynı ayette ardarda geçmektedir. (Fecr, 89/27-28)

Nefs-i mülheme, ilhama mazhar nefistir.

Nefs-i zekiyye, pisliklerden, kötü duygulardan arı­tılmış nefis anlamındadır. Bu ikisine, Şems suresi 8 ve 9. ayetlerde işaret vardır.

Nefsin ilk hâli, dikenli bir tarlaya benzer. Son mer­tebesi ise, aynı tarlanın dikenlerden ayıklanıp, bir gü­listana çevrilmesi gibidir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet