Borçları yazmak veya yazdırmak farz mıdır?

- Kur’an’da borçların yazılmasından bahseder. Borçlarımızı yazdırmalı mıyız?

Değerli kardeşimiz,

Fıkıh usulünde, Kur'an ve sünnetteki emir kiplerinin ve bu anla­ma gelebilecek diğer ifade şekillerinin manaya delaleti ve bunlardan hüküm çı­karılması konusu özel bir önem taşır. Bundan dolayı emir kipinin tanımı, çe­şitleri, bağlayıcılık derecesi, manaya de­laleti gibi konular üzerinde ayrıntılı ola­rak durulur.

Ayet ve hadislerde geçen emir kipinin hangi anlamda olduğu konusu, müçtehitlere göre değişmektedir. Her müçtehidin dayandığı başka deliller de vardır.

Alimlerin ço­ğunluğuna göre mutlak emir sigası ilk planda vücubu, yani o İşin yapılmasının kesin ve bağlayıcı tarzda talep edildiği­ni ifade eder. Emir, vücub dışında kalan bir manaya ancak bunu destekleyecek bir karine bulunduğunda hamledilebilir.

Dış karinele­rin bulunmasına göre emir kipinin anlamı da değişebilemktedir. Buna göre emir "ibaha, nedb, tehdid, ta'ciz, irşad, te'dib, dua, teşvik" gibi yirmiden çok mânaya gelmektedir. Bundan dolayı emir sözün söyleniş tar­zı, amacı, tarafların konumu, emredilen hususun mahiyeti gibi dış unsur ve karinelerin yardımıyla bazan ibahaya, bazan nedbe, bazan da irşada veya te'dibe delalet etmek gibi farklılıklar göste­rebilir.

Karinenin bulunup bulunmadığı veya karinelerin yorumlanması husu­sunda usul alimleri çok defa farklı gö­rüşlere sahip olduklarından naslarda yer alan emirlerin vücuba veya diğer anlam­lara delaleti konusunda farklı ictihadlar ortaya çıkmıştır.

Mesela bazı İslam hu­kukçuları emri kural olarak vücuba ham­ledip aynı kuvvette başka bir delil bu­lunmadığı sürece vücubda ısrar eder­ken bir başka grup ikinci derece delil ve karinelerden hareketle naslardaki em­ri tavsiye ve teşvik manasında anlayabilmektedir. (bk. DİA İslam Ansiklopedisi, Emir md.)

İşte bu gerekçelerle,

"Ey iman edenler! Belirli bir vâdeye kadar birbirinize borç verdiğiniz zaman onu yazın. Aranızda doğrulukla tanınmış bir kâtip onu yazsın..." (Bakara, 2/282)

mealindeki ayette geçen "yazın" emrinin bağlayıcı bir emir (âmir hüküm) olup olmadığı tartışılmış­tır.

Dört mezhebin imamlarının içinde bulunduğu çoğunluğa göre burada, borcu güvence altına almak için öngörülen tedbirleri ihtiva eden emirler tavsiye niteli­ğindedir, yapılırsa daha iyi olur (mendup) kabilinden bir hüküm getirmektedir.

Taberî, Dâvûd ez-Zâhirî, Atâ gibi fıkıhçı ve tefsircilere göre bu emir bağlayıcı hüküm getirmektedir; yazmak farzdır, terkeden günahkâr olur.

"Yazın" emrinden sonra gelen "Bir kâtip yazsın!.." emri, "Taraflar okuma yaz­ma biliyorlarsa kendileri yazsınlar ve her biri yazdığını karşı tarafa versin; ayrıca hukukî işlem için tanık bulundursunlar. Eğer taraflar okuma yazma bilimyorlarsa aralarındaki borcu, yazmayı bilen birisi doğru dürüst yazsın" şeklinde anlaşılmış ve yorumlanmıştır. Yazma emri aynı zamanda İslâm hukukunda yazının delil olduğuna, yazılı vesikanın ispat vasıtası olarak kullanılacağına dayanak kılınmıştır.

Kendine başvurulan yazıcının borç vesikasını yazmaya mecbur olup olmadğı konusunda da farklı görüşler vardır. "Yazması mutlak olarak farzdır." diyenler yanında "Farz-ı kifâyedir, vakti müsaitse farzdırır." diyenler de vardır. Hanefi fıkıhçısı Cessâs'a göre yazmanın aslı bile farz olmadığına göre kâtibin yazmasının farz olması düşünülemez. Ancak hakkın zayi olmaması için kendilerine yazmayı öğret­mesi veya kendi yerine bir yazıcıyı göstermesi gereklidir. (Ahkâmü'l-Kur'ân, I, 484) 

Yazma karşılığında ücret almanın caiz olması da yazmanın hükmüne bağlıdır. Din yönünden farz olan amellerden ücret almak caiz değildir, farz olmayanlardan ücret alınabilir. Âyetlerin lafız ve ruhuna bakılırsa, yazma imkânı bulunan kimselerin, özellikle başkası bulunmadığında ve hakkın zayi olması ihtimali de söz konusu olduğunda yazmaktan geri durmalarının caiz olmadığını söylemek isa­betli olsa gerektir.

İlave bilgi için tıklayınız: 

- BORÇ.  

- Borçların yazılması ve şahit tutulmasıyla ilgili Bakara Suresi 282. ayetinin açıklaması.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet