Ebû Hanife, tabiinden midir, sahabileri görmüş müdür?

- Sahabe ile görüşenlere tabiin denir. Acaba İmam Azam Ebu Hanife, sahabilerle görüşmüş müdür, tabiinden sayılabilir mi?
 

Değerli kardeşimiz,

Tabakat ve menakıb müelliflerinin büyük çoğunluğu, Ebû Hanîfe’yi tebeu’t-tâbiînden sayar.

Fakat onun bazı sahabîlerle görüştüğünü ve onlardan hadis rivayet ettiğini, dolayısıyla tâbiînden olması gerektiğini ileri sürenler de vardır.

İmam Azam’ın tabiinden olduğunu söyleyen görüş sahipleri, onun görüştüğü on beş kadar sahâbînin adını vermekte ve bunların çoğundan nakilde bulunduğunu söylemektedirler. Onun zamanında sahâbîlerden Enes b. Mâlik, Abdullah b. Ebû Evfâ, Sehl b. Sa‘d ve Ebü’t-Tufeyl Âmir b. Vâsile’nin hayatta olduğunda görüş birliği vardır.(1)

Örneğin, İmam Azam, beş veya yedi yaşlarında iken sahabi Abdullâh b. Ebî Evfâ’yı (ö. 87/705) (2) ve Sahabi Enes b. Mâlik’i (ö. 93/711)’de yine bu yaşlarda gördüğü rivayet edilir.(3)

Ayrıca, İmam Azam on altı yaşlarına geldiğinde, babası onu beraberinde hacca götürdüğü, Mekke’de sahabeden Abdullâh b. el-Hâris’i gördüğü ve ondan hadis dinlediği de rivayet edilir.(4) Bu rivayet, İmam Azam’a nisbet edilen Müsned’inde de geçer.(5)

İmam Azam’ın ilim tahsiline geç başlaması, bir hadisi ayrı ayrı sahâbîlerden dinlediğinin nakledilmesi, görüştüğü ileri sürülen sahâbîlerden bazılarının onun doğumundan önce vefat etmiş olması veya bulundukları beldeler açısından görüşmelerinin mümkün görülmemesi gibi nedenlerle, onun tâbiînden olduğu şeklindeki iddiayı zayıflattığını söyleyenler olmuştur.

Bununla beraber, bazı âlimler, tâbiînden olmak için ashaptan birini sadece görmeyi yeterli sayarlar. Bu görüş ölçü alındığında Ebû Hanîfe’nin bir tek sahabiyi, örneğin sadece Enes b. Mâlik’i gördüğü kabul edilerek tâbiîndan sayılması mümkündür.

İmam Azam Ebu Hanife’nin tâbiînin küçüklerinden, tebeu’t-tâbiînin büyüklerinden olduğunu söyleyenler de her halde bu noktadan hareket etmektedirler.

Dipnotlar:

1) Taşköprizâde, Mevzûâtü’l-ulûm, I, 645.
2) es-Sâlihî, Ukûdu’l-Cum’an, s. 52,59; Abdullah b. Ebî Evfâ’nın ölümü Kûfe’de 86 veya 87 h. dedir. bk. İbnu Hazm, Esmâu’s-Sahabeti’r Ruvât s.64, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, Lübnan 1992.
3) Es-Saymerî, Ahbârû Ebû Hanîfe, s.18; İbnu Abdilber, Câmiu Beyâni’l-İlmi ve Fadlih, I. 45, Kâhire, tsz.; Sıbtu İbni’l Cevzî, el-İntisâr ve’t Tercîh, s. 10,11; es-Suyûtî, Tebyîdu’s Sahîfe, s. 2282,283, Dâru’l İhyâi’l Ulûm, Beyrut, 1988; es-Sâlihî, a.g.e., s. 49,50,51; el-Kevserî, Te’nibu’l Hatîb, s. 321,323.
4) Bu rivayetin değişik senet ve nakilleri için bk. İbnu Abdilberr, Câmiu Beyâni’l İlmi ve Fadlih, I. 45; es-Sâlihî, a.g.e., s. 54, 63; es-Suyûtî, Tebyûdu’s Sahife, s. 281, 286; el-Hârizmî, Câmiu’l Mesânid, I. 22, 26, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, Beyrut, tsz.; Abdullah b. el-Hâris’in terceme-i hâli için bk. İbnu Abdilberr, el-İstîhab fî Esmâil Ashâb, II. 271, Dâru’l Kitabi’l Arabî, Lübnan, tsz.; el-Heytemî, el-Hayrâtu’l Hisâm, s. 32, 36; Sıbtu İbni’l Cevzî, el-İntisâr ve’t Tercîh, s. 10, 15; es-Saymerî, Ahbârû Ebû Hanîfe, s. 18; Kevserî, Te’nibu’l Hatîb, s. 321, 323.
5) Müsnedü Ebi Hanife, h. no: 4.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet