Bazı alimlerin İmam Azam Ebu Hanife'yi aşırı tenkitleri nasıl açıklanabilir?

İmam Buhari Ebu Hanife hakkında demiş ki:

1. "Güvenilmez Adam." (Tarihul Kebir c. 8 s.81)
2. "Sapık Mürcie Mezhebinin Mensubu." (Tarihul Evsat c.2 s.93)
3. "Küfründen dönmesi için iki defa tövbeye çağrılan adam." (Kitabuz Zuafa s.132)

- Bu tür söylemler doğru mudur?
- Ayrıca bunlar ; Ehl-i Sunnet için meşhur olan, ünlü Muhaddis, alim ve Fakih, Süfyan bin Uyeyne, Ebu Hanifenin ölüm haberi kendisine gelince, kendisi İmam Buhariden geri kalmayarak şöyle demiştir: "Allah ona lanet etsin! İslam'ın can damarlarını, bir, bir kopardı. Müslümanlar arasında ondan daha şerir biri doğmamıştır." (İbni Abdulbirr, El İntika s.149-150)
- İbnül Carud ise Ebu Hanifeyi tanıtırken şu korkunç sözü söylüyor: "Müslüman olup olmadığı tartışmalıdır." (El İntika s.150)

Değerli kardeşimiz,

Bu tür tenkitler, genellikle yanlış bilgi almaktan kaynaklanmaktadır. Nitekim Muhammed Bakır ile İmam Azam arasında geçen şu konuşma bunun en güzel örneklerinden biridir:

Muhammed Bâkır, Ebû Hanife'ye, "Dedemin yolunu ve hadislerini kıyasla değiştiren sen misin?" diye sormuş; Ebû Hanife,

"Sen, sana lâyık olan bir şekilde yerine otur. Ben de bana lâyık olan şekilde yerime oturayım. Dedeniz Muhammed (s.a.s.)'e hayatında sahâbîleri nasıl saygı duyuyorlarsa aynı şekilde ben de size saygı besliyorum. Şimdi sen bana kadının mı erkeğin mi zayıf olduğunu; kadının mirasta erkeğe nisbetle hissesini; namazın mı orucun mu efdal olduğunu, idrarın mı meninin mi pis olduğunu söyler misin?" diye sormuş.

İmam Bâkır da "kadının mirasta erkeğe nisbetle yarısı olduğunu, erkekten zayıf olduğunu; namazın oruçtan efdal ve idrarın meniden pis olduğunu" söyledi. Ebû Hanife ona,

"Kıyas yapsaydım kadın erkekten zayıftır diye ona mirastan iki hisse verir; idrar yapıldıktan sonra gusledilmesini, meni çıktıktan sonra sadece abdest alınmasını söylerdim; âdet halindeki kadının kılamadığı namazları kaza etmesini, orucu kaza etmemesini emrederdim. Kıyasla dedenizin dinini değiştirmekten Allah'a sığınırım." dedi. (Muhammed Ebû Zehra, İslâm'da Fıkhı Mezhepler Târihi, II/66-67)

Bu rivayet de gösteriyor ki, bazı alimlerin İmam Azam Ebu Hanife hakkındaki ilmi tenkit ve eleştiri sınırları aşan ifadeleri, kendilerine ulaşan yanlış bilgilerden ve iftiralardan kaynaklanmaktadır.

Ahmed b. Hanbel’in şu açıklaması da konumuza ışık tutacak özelliktedir:

"Biz ehl-i reyi, onlar da bizi durmadan lânetlerdi. Bu hal Şâfiî’nin gelişine kadar devam etti. O (gelince aramızı bulup) bizi kaynaştırdı." (Tehânevî, Kavâ‘id fî ulûmu’l-hadîs, 384, dipnot)

Demek ki, rey kavramının yanlış anlaşılması ve bunun sanki ayet ve hadisleri yok sayarak sadece akılla hüküm verildiği şayiası, bazı alimlerin İmam Azam hakkında yanlış hüküm vermelerine neden olmuştur.

Ahmed b. Hanbel, Rey kavramının yanlış anlaşılması sebebiyle kavramsal düzeyde lanet ve hakaretler devam ederken İmâm Şâfiî’nin gelerek iki grubun arasını bulduğunu açık bir şekilde ifade etmektedir. (bk. M. Ali Koca, Ebû Hanîfe Aleyhtarlığı ve Hadis İlmindeki Yeri, Kaf Dergisi, 1. Sayısı)

Kanaatimizce, o değerli alimlerimizin her birinin bize miras bıraktığı o güzel ilim servetlerini güzelce toplayıp istifade etmeliyiz.

İlave bilgi için tıklayınız:

- İmam Buhari, İmam Azam'ı eleştirmiş midir?
- İmam Şafi kendi kitaplarında, İmam Azam Ebu Hanife için uğursuz ...
- İmam Azam Ebu Hanife'yi öven alimler ve insanlar var mıdır?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet