Abdest organlarını bir defa yıkamak yeterli olur mu?

- Kütüb-i  Sitte'de abdest ile ilgili hadislerde sayı farklılıkları var. 1 kere yıkardı 2 kere yıkardı 3 kere yıkardı gibi.
- Bunun bir açıklaması var mı?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Abdest azasını bir, iki ve üç defa yıkamanın kaynağı Peygamber Efendimiz (asm)'in uygulamalarıdır.

Kur'an'da abdest emredilirken dört azadan söz edilir, üçünün yıkanması, birinin meshedilmesi emredilir.

Bilindiği gibi, hilafına delil olmadıkça emir tekrarı gerektirmez. O bakımdan abdest azasını birer defa yıkamak farzdır; ikinci ve üçüncü defalar ise sünnettir. Amaç iyi bir temizliktir.

İşte, rivayetlerdeki farklılıklar bundan kaynaklanır.

Resûlüllah Efendimiz (asm), Allah'ın kendi kullarına sağladığı kolaylığı hep dikkate alarak ümmetine kolaylık getirmiştir. Abdest konusunda da ikinci ve üçüncü defa yıkamayı sünnet kılmıştır.

Çok soğuk yerlerde veya mevsimlerde abdest azasını üçer defa soğuk su ile yıkamaya herkes tahammül edemez. O bakımdan o gibi yerlerde veya o mevsimlerde birer defa yıkamakla yetinilir. Farz yerine gelince abdest tamamlanmış sayılır.

Peygamberimiz (asm) abdest aldığına birçok defalar şahit olan sahabe efendilerimizden bize kadar ulaşan sahih rivayetlerden bir kısmını nakledelim:

İbn Abbas (ra)'dan yapılan rivayette, demiştir ki:

"Resûlüllah (asm) Efendimiz (abdest azasını) birer defa yıkamak suretiyle abdest aldı."(1)

Abdullah b. Zeyd'den  (ra) yapılan rivayette demiştir ki:

"Resûlüllah (asm) Efendimiz (abdest azasını) ikişer defa yıkamak suretiyle abdest aldı."(2)

Hz. Osman (ra)'den yapılan rivayette demiştir ki:

"Resûlüllah (asm) Efendimiz (abdest azasını) üçer defa yıkamak suretiyle abdest aldı..."(3)

Amr b. Şuayb'den, o da babasından ve dedesinden rivayetle demiştir ki:

"Bir bedevi, Resûlüllah (asm) Efendimize gelerek abdestten sordu. Peygamberimiz (asm) ona abdesti (azayı üçer defa yıkamak suretiyle gösterdi ve şöyle buyurdu:

"İşte bu abdesttir. Artık kim bundan fazlasını yaparsa isaet işler, sınırı aşar, haksızlık eder..."(4)

Hadislerin delalet ettiği hükümler:

1. Abdest azasını birer defa yıkamak kafidir, farz yerine gelmiş olur.

2. Abdest azasını ikişer defa yıkamakla yetinmek de caizdir.

3. Abdest azasını üçer defa yıkamak meşru'dur.

4. Üç defadan fazla yıkamak mekruhtur.

Hadislerin ışığında müçtehit imamların istidlal ve görüşleri:

a) Hanefilere Göre:

Abdest azasını üçer defa yıkamak sünnettir. Nitekim rivayet edildiğine göre, Resûlüllah (asm) Efendimiz abdest azasını birer defa yıkamak suretiyle abdest aldıktan sonra şöyle buyurmuştur:

"Bu bir abdesttir ki, Allah namazı ancak bununla kabul eder."

Sonra abdest azasını ikişer defa yıkamış ve şöyle buyurmuştur:

"Bu bir abdesttir ki, Allah böyle abdest alanın ecrini iki kat artırır."

Sonra yine abdest alıp azasını üçer defa yıkamış ve şöyle buyurmuştur:

"Bu, benim ve benden önceki peygamberlerin abdestidir. Artık kim (bu nisbeti sünnet görmeyip de) daha fazlasını yapar veya noksan kılarsa, o cidden (sünnet sınırını) aşıp haksızlık etmiş olur."(5)

Alauddin el-Kâsâni bu hadisi açıklarken, Peygamber (asm)'in "Artık kim daha fazlasını yapar veya noksan kılarsa, o cidden sınırı aşıp haksızlık etmiş olur," cümlesini itikadi anlamda yorumlamış, "Kim bu nisbeti sünnet görmeyip daha fazla yapar ve noksanlaştırırsa haksızlık etmiş olur." demiştir. Çünkü abdest üzerine abdest almada üçten fazla yapılmış oluyor ve Peygamber (asm) bunu nûr üstüne nûr diye vasfediyor. Aynı zamanda ikişer defa yıkamayı, sevabın, iki kat artmasına vesile olacağını beyan buyurmuştur. O halde üçten daha çok veya azla ilgili vaîd, itikadî anlamdadır.(6)

Bu açıklamadan anlaşılıyor ki, Hanefî imamları abdest azasını birer defa yıkamakta bir sakınca görmedikleri gibi, ikişer defa yıkanmasında da bir sakınca görmemişlerdir. Üç defa yıkanması ise, sünnettir ve sevabı o nisbette fazladır.

b) Şafiîlere Göre:

Abdestte gerek üç azayı yıkarken, gerek başı meshederken, gerekse sakal ve parmak aralarını hilalleyip ovmak sünnettir. Çünkü Sahîh-i Müslim'in rivayet ettiği hadiste "Peygamber (asm) üçer üçer abdest aldı." buyurulmuştur ki, bu yalnız yıkamakla ilgili değil, mesh ve tahlili de içine alır, mutlak anlamda söylenmiştir.

Buharî'nin rivayet ettiği hadiste ise "Peygamber (asm) birer defa (yıkamak suretiyle) abdest aldı ve ikişer defa (yıkamak suretiyle) abdest aldı..." denilmektedir. Ayrıca Peygamber (asm) yüzünü üç defa, kollarını iki defa yıkadığı ve başını meshettiği rivayeti de söz konusudur.

O halde abdest azasının üçer defa yıkanması bazen terk edilebilir, yani bir veya iki defayla yetinilebilir; namaz vakti daraldığında veya su az olduğunda bunda bir sakınca yoktur.(7)

c) Hanbelilere Göre:

Abdest azasını birer defa yıkamak kâfi gelir; üçer defa yıkamak daha faziletlidir.  Bu, ilim ehlinden çoğunun kavlidir. Ancak İmam Mâlik, bir, iki ve üç defa yıkamak için vakit tayin etmemiş, yani vakit daraldığında bir defa, müsait zamanlarda üçer defa yıkanır, diye bir ayırım yapmamıştır.

Evzai ve Said b. Abdulaziz, abdest azası üçer defa yıkanır, ancak ayak müstesna, çünkü onun herhalde iyice temizlenmesi, kirden arınması gerekir, demişlerdir.(8)

İbn Kudame, konunun başında naklettiğimiz İbn Abbas ve Ebû Hüreyre hadîslerini naklettikten ve Hz. Osman (r.a.)'ın abdest azasını üçer defa yıkayıp "Resûlüllah'ı (asm) benim abdest aldığım gibi abdest alırken gördüm." dediğini delil olarak gösteriyor.

İbn Kudame devamla diyor ki: "Abdest azasından bir kısmını bir defa, bir kısmını daha fazla yıkamak caizdir. Çünkü bir defa veya üç defa yıkamak bütün azalar hakkında caiz olunca, bazısı hakkında da caiz olması tabiidir. Nitekim Abdullah b. Zeyd'in hadisinde Resûlüllah (asm) Efendimiz'in abdest alırken yüzünü üç defa ellerini ikişer defa yıkadığı, başını bir defa meshettiği belirtilmiştir.

İmam Ahmed diyor ki: "Abdest azasını üçten fazla ancak (şüphe ve vesvese) rahatsızlığı içinde bulunan bir kimse yıkar."

İbn Mübarek de şöyle demiştir:

"Üçten fazla yıkayan kimse günahkâr olmaktan emin olmasın." (9)

eş-Şerhü'l-Kebîr'de de İbn Kudame'nin naklettiği rivayetlere aynen yer verilmiş ve Hanbelilerin görüşü o istikamette belirtilmiştir.(10)

Çıkarılan Hükümler:

1. Abdest azasını birer defa yıkamak farzdır.

2. Vakit daraldığa veya su az olduğunda birer defa, yıkamakla yetinilebilir, bunda bir sakınca yoktur.

3. Bazı hallerde iki defa yıkamakta da bir sakınca görülmemiştir. Çünkü Resulullah (asm)’ın, önce birer defa, sonra da üçer defa yıkaması ümmetine kolaylık göstermek ve bildirmek içindir.

4. Üç azayı üçer defa yıkamak sünnettir. Baş ise bir defa meshedilir. İmam Şafii’ye göre, üç defa meshedilmesinde bir sakınca yoktur. Üçer defa yıkamanın sünnet olduğuna icma vaki olmuştur.

Konuyla ilgili hadis rivayetleri ve değerlendirmeleri için, Zeylaî Nasbu’r-raye ve Şevkanî Neylü’l-evtar'a bakılabilir.

Dipnotlar:

1) Buharî, Taharet, 23.
2) Buharî, Taharet, 24.
3) Muslim, Tahâre 3,4, 8; Nesâî, Tahâre, 67, 68, 93; Ahmed b. Hanbel, I, 50, 64, 66, 68, 71.
4) Ebü Dâvud, Tahâret 51; Nesâi, Tahâret 105.
5) Ebû Dâvud, Taharet: 52.
6) Bedayi'u's-Sanayi, 1/22.
7) Fethülvahhab bi-Şerhi Menheci't-Tullab, 11/14.
8) el-Muğnî: 1/129, 130.
9) el-Muğnî: 1/130.
10) eş-Şerhü'1-Kebîr: 1/144.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet