“Cennetliklerin çoğu eblehlerdir (ahmaklardır).” hadisini nasıl anlamak gerekir?

- “Cennetliklerin çoğu eblehlerdir.” anlamında bir hadis var mıdır?

- Senet ve metin açısından sahih midir; eğer sahih bir hadis ise nasıl anlamak gerekir?

Değerli kardeşimiz,

“Cennetliklerin çoğu eblehlerdir.” anlamında bir hadis rivayeti vardır. (bk. Bezzâr, Müsned, Medine 2005, 13/32-33; Beyhakî, Şuabu’l-İman, Beyrut 2003, 2/497-498)

Beyhâkî bu rivayetin münker olduğunu söyleyerek zayıflığına dikkat çekmiştir. (Beyhaki, Şuab, 2/497)

Ayrıca, Aliyyu’l-Kârî, İbnü’l-Cevzî, Fettenî gibi muhaddisler tarafından bu rivayet “aslı olmayan” şeklinde telakki edilmiştir.  

Metin itibariyle de rivayetin problemli olduğu söylenebilir. Problem rivâyette zikredilen "bülh" kelimesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Söz konusu kelime “ahmak, budala” gibi anlamı itibariyle Kur’an ayetlerine aykırı olduğu görülmektedir.

Zira ayetlerde cenneti hak eden kişiler ulul elbâb / akıl sahipleri olarak vasıflanmakta, bu açık ifadeler cennetliklerin çoğunun ahmak olduğunu dile getiren bu rivayet arasında bir tezat oluşturmaktadır.

Rivayette geçen bülh kelimesine yönelik olarak lügat âlimleri ve bazı mutasavvıflar “şerden gafil olma, kötülükten uzak durma” gibi anlamları vermektedirler. Bu husus söz konusu anlama göre, rivâyetin tevil edildiği izlenimini uyandırmaktadır.

Öte yandan özellikle sufilerin bu kelimeyi genellikle “cennetteki meyve ve huri gibi nimetlere gözünü diken ve cenneti bu nimetlerden ibaret bir yer gibi gören” kimselere delâlet ettiği yönünde anlamlandırması ve böyle kişileri de "ahmaklar" olarak nitelendirmeleri de kelimenin “günahtan uzak, alabildiğine saf ve temiz” manasına gelmediğini gösteren bir diğer delildir.

"Bülh" kelimesine dünya işlerine ilgisiz kalan kimse şeklinde bir mana takdir edilmesine gelince, bu mana takdirinin de rivayetteki delâlet problemini ortadan kaldırmadığı söylenebilir. Zira İslâm dini hiçbir zaman dünya ve dünya işlerini tamamen terk etmeyi tavsiye etmemiş, aksine dünya ve ahiret dengesinin sağlanması gerektiği noktasına vurgu yapmıştır.

Sonuç olarak, bazı kaynaklarda hadis olarak geçen “Cennetliklerin çoğu eblehlerdir (ahmaklardır).” anlamındaki rivâyetin hem isnad hem de metin açısından sahih olmadığı açıktır.

Ancak bu rivayetin sahih bir kaynağı varsa, bunu "saf, temiz, dünya işlerine kalp ve ruhunu bulaştırmamış, gönlü ahiret alemlerine yönelmiş, aldanmayı aldatmaya tercih etmiş kişler" olarak değerlendirmek mümkündür.

Kaynak ve değerlendirmeler için bk. Muhittin Düzenli, “Cennetliklerin Çoğu Eblehlerdir" Rivayetinin Semantik ve Teknik Analizi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/2, c. 12, sayı: 24, ss. 59-84.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet