Allah'ın neden özellikle iki eli var deniyor?

Maide 64'de neden özellikle iki deniliyor? Maide 64 ayetinde Allah'ın iki eli de açıktır yazıyor, tefsirlerde mecaz olduğu yazıyor ama neden özellikle iki eli deniyor? Sebebi ne?

Değerli kardeşimiz,

“Yed” (el) kelimesi Kuran’da sıkça, kudret, nimet, sahiplik, güç, ihsan, anlamlarında mecaz olarak geçer.

Maide 64’te geçen “Allah’ın iki eli de açıktır” ifadesi, Allah’a -haşa- organ nispet etmek için değil, Arap dilindeki mecazî bir üslup üzerinden Allah’ın cömertliğini, kudretinin tamlığını ve nimetlerinin sınırsızlığını vurgulamak içindir.

Yahudilerin “Allah’ın eli bağlıdır” şeklindeki cimrilik isnadına karşılık Kuran, aynı kelimeyi fakat daha güçlü bir mecazla kullanarak, Allah’ın ihsanında hiçbir eksiklik ve kısıtlama olmadığını en etkili şekilde ifade eder. Bu nedenle âlimler, ayette geçen “iki el” ifadesini organ anlamında değil, cömertliğin, kudretin ve nimetin kemâlini anlatan bir deyim olarak açıklamışlardır.

İlgili ayetin meali şöyledir:

“Yahudiler: “Allah’ın eli bağlıdır (sıkıdır)” dediler. Bu dediklerinden ötürü elleri bağlansın ve kendilerine lânet olsun! Aksine Allah’ın iki eli de açıktır. Dilediği gibi sarfeder. Andolsun ki; Rabbinden sana indirilenler, onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü artırır. Biz, onların arasına kıyamete kadar (sürecek) düşmanlık ve kin soktuk. Ne zaman savaş için bir ateş tutuşturmuş oldularsa, Allah onu söndürmüştür. Onlar, yeryüzünde bozgunculuğa koşarlar. Oysa Allah bozgunculuk çıkaranları sevmez.”

Bu mesele üzerinde alimlerin çok farklı yorumları vardır. Fakat bizim önemli gördüğümüz birkaç noktaya dikkat çekmekte fayda vardır:

a) Ayette “yed=el) kelimesi iki manaya gelir.

Birincisi: kudret manasınadır.

Kudret manasına olduğu zaman, Yahudilerin “Allah’ın eli bağlıdır” demeleri onun cömert olmadığı anlamına gelir. Çünkü, cömertlik yapmamanın önemli bir nedeni acizliktir, gücün ona yetmemesidir. Bu ifadeler Araplar arasında bilinen hususlardandır. (bk. Razi, ilgili ayetin tefsiri)

Yahudiler böylece Allah’a acizliğinden ötürü cimrilik isnat etmeleri sebebiyle aynı ifadeye mutabık bir cevap verilmiştir. Ve bu cevap insanlar nazarında mükemmeliyeti ifade eden sayısal anlamda bir şeyin iki katı olmasından dolayı değil “elinin tamamen bağlı olması” gibi bir iftiraya karşılık, bilakis “her iki elinin de açık olduğu” ifadesi tercih edilmiştir.

İkincisi: “yed-eL” kelimesi nimet manasınadır.

Hz. Muhammed (asm) Efendimizin peygamberliğinden sonra, ona düşman kesildikleri için Allah’ın daha önce Yahudilere verdiği nimetleri kısması sebebiyle “Allah’ın eli bağlıdır/o cimrilik yapmaktadır” demeleri üzerine Allah’ın “iki eli de, maddi ve manevi, dini ve dünyevi, nefi ve defi, zahiri ve batıni, bütün nimetleri yaratıklarına vermesinde hiç bir cimriliği yoktur, aksine  -Yahudiler hariç- her çeşit nimetleri en mükemmel şekilde bağış olarak vermesi söz konusudur. 

Demek, Yahudiler için yapılan kısıtlama Allah’ın cimriliğinden değil, onları cezalandırmasından ötürüdür. (krş. Razi, İbn Kesir, Kurtubi, ilgili ayetin tefsiri)

İbn Aşur ve el-Meraği’ye göre de: “iki el” ifadesi cömertliğin kemalini göstermek için kullanılır. Bir kimse yaptığı cömertliği en mükemmel şekilde ortaya koymak isterse o nimeti iki eliyle verir. (bk. İbn Aşur; Meraği, ilgili ayetin tefsiri

Şu halde, “İki el” ifadesi Arapçada cömertliğin ve ihsanın en mükemmel derecesini anlatan güçlü bir mecazdır. Yahudilerin “Allah’ın eli bağlıdır” şeklindeki sözlerini reddetmek ve Allah’ın nimetlerinin sınırsız olduğunu en etkili şekilde vurgulamak için özellikle “iki el” denilmiştir.

Ayrıca, "iki el" ifadesinin kullanılması, cömertlik ve yardımlaşmanın sembolik bir ifadesi olarak da değerlendirilebilir. İnsanlar arasında, cömert bir kimsenin iki eliyle bolca dağıttığına dair bir anlayış vardır. Dolayısıyla, Allah’ın cömertliğinin ve kereminin sonsuz olduğu, "iki eliyle" ifadesi ile pekiştirilmiştir.

Bu tür mecaz ifadeler, Kuran’ın belagat ve üslup açısından zenginliğini gösterirken, aynı zamanda muhatapların anlayabileceği bir dil kullanarak mesajın daha etkili bir şekilde iletilmesine de yardımcı olmaktadır. Bu bağlamda, mecazın kullanımı, Allah’ın büyüklüğünü ve sınırsız cömertliğini ifade etmek için tercih edilmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet