5 kilo yaş inciri 1 kilo kuru incirle değiştirmek faiz midir?

1) Yine zeytin ile zeytin yağı birbirleri ile değiştirilirse miktar eşit mi olmalıdır?
- Hanefilere göre hüküm nasıldır?
2) Cins ve miktar birliği
- Benim bildiğime göre bir alışverişte faiz cereyan etmemesi için aynı cins mallar peşin ve eşit miktarda olması icab eder. Farklı cins mallarda ise sadece peşin olması yeterlidir. Bu bilgiler ışığında Fetavay-ı Hindiyyede faizle alakalı genel kaidelere aykırı gördüğüm aşağıdaki fetvaları anlayamadım. Fetavayı hindiyyede şöyle deniyor:
- Bir buçuk ölçek terbiye edilmiş susamı beş ölçek terbiye edilmemiş susam karşılığında peşinen satmak caiz olur. Ancak, bunlar ölçü bakımından müsâvî olurlarsa, bu alışveriş caiz olmaz.
- Normalde aynı cins misli mallar peşin ve eşit miktarı olması gerekmiyor mu?
- Bu fetvaya göre terbiye edilen susam başka cins mal hükmünde mi oluyor.
3) Fetavayı hindiyyede şöyle deniyor: Kuş eti için şöyle deniyor: Peşin olarak, bir kuşun etini, iki kuşun eti karşılığında peşin satmakta bir beis yoktur.
4) ​Su içinde şu hüküm var: Bir ibrik suyu, bir ibrik su karşılığında satmak, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.) ile İmâm Ebû Yusuf (R.A.)'a göre caizdir. Çünkü, bu imamlarımıza göre su, mekîlât ve mevzûnât'tan değildir. Biri ile, diğerini fazlasıyla satın almak caiz olur.
5) Bir kaç ürünü birlikte almak caiz mi?
- Bir kaç ürünü fiyatını bilmeden sadece genel toplamını ödeyerek almak akdi fasit eder mi?
- Mesela pazardan domates biber soğan alan kişi toplam borcunu ödese fakat bu ürünlerin fiyatlarını bilmese bu alışveriş caiz olur mu?
- Bu günlük hayatta örfleşmiş bir şeydir. Örneğin pazara gider bir tezgahtan birkaç ürün alır ve toplam parayı öderiz. Satıcıya fiyatlarını hiç sormadan satıcının belirlediği genel toplamı öder ürünleri alırız.
- Bu şekilde alış veriş sahih olur mu?

Değerli kardeşimiz,

Soru 1:
5 kilo yaş inciri 1 kilo kuru incirle değiştirmek faiz midir? Yine zeytin ile zeytin yağı birbirleri ile değiştirilirse miktar eşit mi olmalıdır? Hanefilere göre hüküm nasıldır?

Cevap 1:

Şafii mezhebine göre taze meyvenin kurusu mukabilinde satımı caiz değildir. (Muğni'l-Muhtac, 2/26)

Hanefi mezhebine göre ise eşit olması şartı ile caizdir. Yoksa caiz olmaz. (el-Lübab fi Şerhi'l-Kitap, 2/40)

Hanefîlere göre bir nesnenin alım satımı ve trampasında faiz gerçekleşmesi için, o malın ya altın ve gümüş gibi tartılarak yahut da arpa ve buğday gibi ölçekle ölçülerek mübadele edilir olması gerekiyor.

İşte bu tartılır ve ölçülür olma vasfına “faizin illeti” deniyor.

Saydığınız ve benzeri mallar ya ölçülerek veya tartılarak alınıp satılıyorsa “faizlik mallar” demektir ve misliyle mübadelesinde peşin-eşit şartı vardır.

Yaş incir satılacak, parasıyla kuru incir alınacak. Hurma örneğinde Peygamberimiz (asm)'in emri böyledir.

Soru 2:
Cins ve miktar birliği: Benim bildiğime göre bir alışverişte faiz cereyan etmemesi için aynı cins mallar peşin ve eşit miktarda olması icab eder. Farklı cins mallarda ise sadece peşin olması yeterlidir. Bu bilgiler ışığında Fetavay-ı Hindiyyede faizle alakalı genel kaidelere aykırı gördüğüm aşağıdaki fetvaları anlayamadım.
Fetavayı hindiyyede şöyle deniyor: Bir buçuk ölçek terbiye edilmiş susamı beş ölçek terbiye edilmemiş susam karşılığında peşinen satmak caiz olur. Ancak, bunlar ölçü bakımından müsâvî olurlarsa, bu alış-veriş caiz olmaz. (Normalde aynı cins misli mallar peşin ve eşit miktarı olması gerekmiyor mu? Bu fetvaya göre terbiye edilen susam başka cins mal hükmünde mi oluyor.)

Cevap 2:

Evet, bu iki susam çeşidi, arpa ile buğday gibi yani ölçeklik-faizlik mal kabul ediliyor.

Soru 3:
Kuş eti için şöyle deniyor: Peşin olarak, bir kuşun etini, iki kuşun eti karşılığında peşin satmakta bir beis yoktur.

Cevap 3:

Şafii mezhebine göre yenilecek şeylerin alım satımında eşitlik şartı olduğundan caiz değildir. (Muğni'l-Muhtac, 2/24)

Hanefi mezhebine göre ise beis yoktur; çünkü kuş faizlik, faizlik malların illetini taşıyan (faize konu olan) mal değildir. (Mecmeu'l-Enhur, 2/88)

Soru 4:
Su için de şu hüküm var: Bir ibrik suyu, bir ibrik su karşılığında satmak, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.) ile İmâm Ebû Yusuf (R.A.)'a göre caizdir. Çünkü, bu imamlarımıza göre su, mekîlât ve mevzûnât'tan değildir. Biri ile diğerini fazlasıyla satın almak caiz olur.

Cevap 4:

Bir önceki soruya verdiğimiz cevap burada da geçerlidir.

Şafii mezhebinde tatlı su ribevi yani faizlik, faizlik malların illetini taşıyan bir mal olduğu için ancak eşit olması koşulu ile caizdir. (Muğni'l-Muhtac, 2/22)

İmam Ebû Hanife ve İmâm Ebu Yusuf'a göre ise su, faizlik, faizlik malların illetini taşıyan (faize konu olan) mal mekîlât ve mevzûnât'tan olmadığı için birbiriyle fazla olsa bile satımı caizdir.

Soru 5:
Birkaç ürünü birlikte almak caiz mi? Bir kaç ürünü fiyatını bilmeden sadece genel toplamını ödeyerek almak akdi fasit eder mi? Mesela pazardan domates biber soğan alan kişi toplam borcunu ödese fakat bu ürünlerin fiyatlarını bilmese bu alışveriş caiz olur mu? Bu günlük hayatta örfleşmiş bir şeydir. Örneğin pazara gider bir tezgahtan birkaç ürün alır ve toplam parayı öderiz. Satıcıya fiyatlarını hiç sormadan satıcının belirlediği genel toplamı öder ürünleri alırız. Bu şekilde alış veriş sahih olur mu?

Cevap 5:

Bu alım-satım şeklinde bir sakınca yoktur.

Mal görülüyor, fiyat konusunda satıcıya itimad ediliyor, satıcı her malın fiyatını ayrı ayrı biliyor, alınan miktara göre hesap edip topluyor, alıcıya bildiriyor, alıcı da her bir malın bedeli belirlenmiş ve bedeller toplanmış olduğunu bilerek ödeme yapıyor.

Temel kaynaklarda geçen ifadelerden anladığımıza göre satılık malın türü, miktarı ve kilosu ayrıca alınan ürünlerin toplu fiyatı da belli ise tarafların buna rıza göstermeleri durumunda her bir çeşidin fiyatı ayrıca bilinmese de alışveriş geçerlidir. (bk. Bedayi, 5/158; el-Bahru’r-raik, 5/295; Reddü’l-muhtar, 4/540)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet