Amerikan borsasında santa rally almak küfür müdür?
- Benim borsa ile ilgili iki dini sorum var:
1) ABD borsalarında hisse senetleri gibi satılan ve satın alınan ve adı Future Sözleşme denilen sözleşme türü vardır. Bunların her çeşidi vardır, altın, petrol, gümüş sözleşmesi ve saire. Ancak benim soru sormak istediğim çeşit borsa endeksi Future Sözleşmeleridir, yani S&P 500 borsa endeksi future sözleşmeleridir. S&P 500 borsa endeksi 500 büyük Amerikan şirketini kapsamaktadır.
- Aşağıda vereceğimiz durumların islam dini açısında sakıncası olur mu, sakıncası olursa günah mıdır, küfür müdür?
a) Eğer bu indekste Hristiyan veya başka bir dine ait ve şirket haline gelmiş bir kuruluş veya vakıf varsa ve bunların ticaretin aslı Hristiyan veya diğer başka dinlere hizmet etmek, yani kilise veya başka bina yaptırmak, onların dinine göre kitap basmak ve satmak bir ticareti olan şirketler bu borsa indeksinde varsa ve ben o indeksin future sözleşmelerinden satın alarak ve satarak faydalanmak.
b) Eğer bu söz konusu Hristiyan veya başka bir dine ait dini şirketlerin hisse senetlerini satın alırsam yani indeksten ayrı olarak istifade etmek.
c) Eğer o başka dinlerin şirketlerin yerine, ateist ve onların felsefesi için şirket haline gelmiş bir kuruluş veya vakıf, yukarıda yazdığım indeksin içinde ise (şu ana kadar öyle şirketler rastlamadım ama farz edelim), ve ben o indeksin future sözleşmelerinden satın alarak ve satarak faydalanmak?
d) Bu tür şirketlerin fiyat grafiklerinden borsayı tahmin etmek için faydalanmak.
2) Her yılsonunda özellikle aralık ayında Amerikan borsasında santa rally (Noel Baba ralli) diye bir olay oluyor, yani şirketler noel ve yılbaşı bayramları nedeniyle çok mal satarlar ve bu olay şirketlerin fiyatlarını yükseğe gitmeye sebep oluyor. Eğer ben bu nedenle İslamda makbul Amerikan ve Batılı şirketlerin hisse senetlerini bu ayda satın alırsam, sakıncası olur mu, sakıncası olursa günah mıdır, küfür müdür?
Değerli kardeşimiz,
Bir kimse İslam’da caiz olmayan bir şeyi yaptığında, bunun caiz olmadığını biliyor ve inanıyor ama nefsine, menfaatine yenilerek bunu yapıyorsa kafir olmaz, günahkâr olur.
İslam’a göre para ve para sayılan altının vadeli olarak alım-satımı caiz değildir. Bunlar ancak birbiri ile raiç bedel üzerinden peşin mübadele edilebilirler.
Bir de mesela altı ay sonra şu pariteden şu kadar dolar almak veya satmak tek tarafı bağlayarak vaad edilebilir. Alım-satım akdi ise vaad tarihinde yapılır.
İndekslerin içinde haram, İslam düşmanlarının meşru olmayan menfaatleri, faizli ve başkaca haram işlemler ve kâğıtlar varsa, bu indekslere girmek caiz olmaz.
Mal ve hisse senedi gibi mal sayılan helal şeyleri para ile peşin veya vadeli alıp satmak caizdir.
Birçok malın takas yoluyla peşin ve vadeli alım-satımı da caizdir (faizlik mallar müstesnadır).
Bir malı veya hisse senedini ucuzlamasını bekleyip almak da caizidir.
Bu kısa bilgiden sonra detaylara gelince:
Borsa işlemleri, içinde haramı da helali de barındırır. Bu yüzden işlem yapılacaksa caiz olma şartlarının tümünün var olduğundan emin olmak gerekir. Bu şartlar şunlardır:
1. Malın mevcut olması, para miktarının belli olması, akdin peşin veya belirlenmiş vade satışı olması gerekir.
2. Akdin, faizli senetler içermemesi gerekir.
3. Akit, birbirine teslim etme ve teslim almayı barındırmadan karşılıklı borçlanma şeklinde olmaması gerekir.
4. İşlem yapılan şirket varlığı nakit değil mal veya emek olmalıdır.
İslam fıkıh akademisinin helal ve haram olan bazı borsa işlemleri hakkındaki kararları şu şekildedir:
1. İslam hukukunda Borsa işlemleri hakkında genel bir hüküm vermek mümkün değildir. Yapılan her işlemin ayrıca ele alınıp değerlendirilmesi gerekir.
2. Satıcı mülkiyetinde hazır bulunan malın, akit meclisinde malın kabzını gerekli olduğu durumlarda kabz edildiği peşin akitler, konusu haram bir mal olmadığı sürece caizdir. Eğer mal, satıcının mülkiyetinde değilse ön ödemeli akdin (selem) şartlarını yerine getirmesi gerekir. Ayrıca müşteri malı kabz etmeden satamaz.
3. İşlemleri dinen haram olmayan şirket ve kurumların hisseleri hakkında yapılan peşin akitlerde mezkur hisseler satıcının mülkiyetinde bulunuyorsa caizdir.
4. Tüm çeşitleri ile faizli borç senetleri ile yapılan peşin ve vadeli akitler caiz değildir. Çünkü bu işlemlerde faiz vardır.
5. Satıcının mülkiyetinde olmayan mal ve hisse hakkında gerçekleşen tüm çeşitleriyle vadeli akitler caiz değildir. Zira ilerde satın alıp müşteriye belirlenmiş başka bir vakitte teslim ettiği için “mülkünde bulunmayan malı satmak” akdine girer. Bu akit çeşidi de hadisi şerifte buyrulan “Yanında olmayan malı satma!” emrinden dolayı caiz değildir.
6. Borsa /Finans piyasasındaki vadeli akit, İslam hukukunda caiz olan “selem” akdi gibi olmayıp iki yönden farklılık arzeder:
Birinci fark: Borsadaki vadeli satışlardaki para akit meclisinde verilmeyip bunun için belirlenen bir zamanda verilir. Halbuki selem akdinde para akit meclisinde ödenmesi gerekir.
İkinci fark: Borsada ilk satıcının zimmetinde bulunup ilk müşterinin zimmetine henüz girmeyen akde konu mal defalarca satılmaktadır. Bu ise gerçekte alıcı ve satıcı olmayanlar arasında kar ve kazanç için yapılan teslim ve ödemeden başka bir anlam ihtiva etmemektedir. Bu da birebir kumar oynamak gibidir. Oysaki selemde malı teslim almadan satmak caiz değildir.
Gayrimüslimle muameleye konusuna gelince, bu tür muamele genel olarak caizdir. Önemli olan onları güçlendirmeye yol açmasın ve bizatihi kendisi ile günah işlenmeye sebep olmasın. (bk. İhtiyar, 4/122; Haşiyetu İbn Abidin, 4/268
Özetle:
Borsa işlemleri, içinde haramı da helali de barındırır. Bu yüzden çok dikkatli olmak ve caiz olma şartlarının tümünü gözetmek gerekir.
Bu şartlar şöyledir;
1. Malın mevcut olması, para miktarının belli olması, akdin peşin veya belirlenmiş vade satışı olması gerekir.
2. Akdin, faizli senetler içermemesi gerekir.
3. Akit, birbirine teslim etme ve teslim almayı barındırmadan karşılıklı borçlanma şeklinde olmaması gerekir.
4. İşlem yapılan şirket varlığı para ve likidite değil mal veya emek olmalıdır. Çünkü nakit elden ele teslim ve tesellümü gereklidir.
Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet
