Gündelik hayatımıza yön verecek en önemli hadisler nelerdir?

- Günlük yaşantımızda en çok ihtiyacımız olan hadisler nelerdir?

Değerli kardeşimiz,

Esasen her hadis hayatımıza yön verir. Bu açıdan hayatımızı ilgilendiren her konuda, o konuyla ilgili ayet ve hadislerden istifade etmek gerekir.

Hayatımıza yön veren en önemli hadislerin tamamını buraya alma imkanı olmadığı için, Kütüb-i Sitte /Altı Hadis Kitabı’ndan biri olan Ebu Davud’un bir tavsiyesini paylaşmak istiyoruz.

İbnu’l-Arabî, Ebu Davud’un "Sünen" isimli hadis kitabı hakkında şu değerlendirmeyi yapmıştır:

“Eğer bir kişi, Kur’an ve Ebû Davud’un Sünen’ini bilirse, dini mevzuların başlangıcını elde etmiş demektir.” (1)

İlmi, şahsiyeti ve telif ettiği “Sünen” adlı eseriyle, yaşadığı dönemde temayüz etmiş olan Ebû Dâvûd, kendisine nisbet edilen bir değerlendirmede şu tespitte bulunmaktadır. (2):

“Bütün bu hadislerden akıllı kişiye, bunların sadece dört tanesi yeter:

1. "Ameller niyetlere göre değerlendirilir."(3)

2. "Kişinin faydasına olmayan işleri terk etmesi onun Müslümanlığının güzelliğine işarettir."(4)

3. "Herhangi biriniz kendisi için istediğini kardeşi için de istemedikçe iman etmiş olmaz."(5)

4. "Şurası muhakkak ki, haramlar apaçık bellidir, helaller de apaçık bellidir. Bu ikisi arasında (haram veya helal olduğu) şüpheli olanlar vardır. İnsanlardan çoğu bunları bilmez. Bu durumda, kim şüpheli şeylerden kaçınırsa, dinini de, ırzını da tebrie etmiş olur. Kim de şüpheli şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır. Haberiniz olsun, her melikin bir koruluğu vardır, Allah'ın koruluğu da haramlarıdır. Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o sağlıklı olursa cesedin tamamı sağlıklı olur, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Haberiniz olsun bu et parçası kalptir."(6)

Şâh Veliyyullah Dehlevî de bu dört hadisle ilgili şu değerlendirmeleri yapmaktadır:

“…İbadetleri düzgünce yapmada birinci hadis kifayet eder.
- Kıymetli ömrün harcanışını koruma için ikinci hadis yeterlidir.
- Komşuların, akrabanın ve tanıdıkların; kendileriyle muamele yapılan kişilerin haklarını gözetmek üçüncü hadiste belirtilir.
- Delillerin farklılığı veya alimlerin ihtilafı yüzünden meydana gelecek tereddüt ve şüpheler dördüncü hadisle hallolur.

Böylece bu dört hadis, akıllı bir insan nazarında bir pîr ve bir üstad yerine geçer.”(7)

Ebû Dâvûd’un bize göre, “İslam’ın özü” olarak belirlemiş olduğu bu dört hadis, Müslüman hayatının hemen tüm alanlarını kuşatmaktadır.

“Ameller niyetlere göre değerlendirilir.” hadisi en sahih hadis kaynaklarından biri olarak kabul edilen Buhârî’nin “Sahîh” isimli eserinin Hz. Ömer rivayetiyle gelen ilk hadisidir. Buhârî tarafından hemen eserin başında bu hadisin zikredilmesi tesadüfî olmasa gerek. Muhtemelen Buhârî daha ilk hadiste okuyucuya ciddi bir mesaj vermektedir:

“Şimdi başladığın bu okuma işinde de hayatındaki diğer bütün iş, amel ve eylemlerde de niyetini sağlam tut!” Bu mesaja birkaç asır sonra İmam Nevevî de kıymetli eseri “Riyazü’s-Salihîn” de iştirak etmiş, eserinde ilk hadis olarak “niyet” hadisine yer vermiştir.

İkinci hadis, aslında birinci hadisle birlikte bir tedrîcîliğe işaret etmektedir. Şöyle ki, amel-eylem öncesindeki ilk adım niyetin sağlamlığı iken, ikinci adam ameldeki kalitedir.

Müslüman şahsiyet bu ikinci adım doğrultusunda amel-eylemlerinde kaliteyi-niteliği gözetmelidir. Tercihlerinde muhteva ve niteliği önemsemeli, hadise göre “faydalı oluş-anlam ifade ediş” prensibini gündemine almalıdır.

Üçüncü hadis ise, belki günümüzün en önemli karakter problemlerinden biri olan “egoistlik” yani “bencillik”in önüne geçmektedir. Tabii ki bu karakter probleminin sosyal hayattaki yansımaları hiç de iç açıcı değildir.

“Hep bana” diyen, “bana dokunmayan yılan” felsefesi ile yaşayan, birbiri için isteyemeyen, birbirinin acısını gönülden paylaşamayan insanlardan oluşan bir toplum bu yansımaların herhalde en bariz hallerindendir.

Dördüncü hadis, her ne kadar içeriğinin yorumuna dair görüş farklılıkları, farklı kanaatler ortaya çıkmış ve çıkıyor olsa da İslam’ı net bir şekilde yaşamanın kolaylığına işaret ederek, Müslümanların meseleler karşısındaki tutumunu belirlemektedir.

Hadiste, net bir şekilde İslam’ı yaşamanın formülü, hakkında açık-net bilgi ve kanaat bulunmayan konulardan uzak durmak olarak verilmiştir.

Hadisin devamında, bu net olmayan alandan uzak duranın dinini ve ırzını koruduğu, bu alana girenin ise koyunlarını yasak bir bölgenin etrafında otlatan çobana benzediği anlatılmaktadır.

Şüphesiz Hz. Peygamber Efendimiz (asm)'den sahih bir şekilde geldiği bilinen her hadis, bizim için büyük bir önem arz etmektedir. Bu hadisler farklı konuları ihtiva etmekte ve her biri hayatımızın bir alanına hitap etmektedir.

Bununla birlikte Ebû Dâvûd’un da işaret ettiği gibi, bazı hadisler İslam’ı anlama ve anlatma konusunda daha pratik ve özlü nebevî hikmetler içermektedir. Bu açıdan burada geçen bu dört hadis, ferd ve toplum boyutunda Müslümanın hayat felsefesini tesbit ve tayin etmede önemli bir görevi îfa etmektedir.

Yine, İslam toplumunun istenen veya hedeflenen noktaya ulaşmasında da bu dört hadisin sesine kulak verilmesi, hiç şüphesiz sonuç elde etme noktasında önemli bir basamağı temsil etmektedir.

Dipnotlar:

1) Şah Veliyullah Dehlevî, Bustânu’l-muhaddîsîn, trc. Koçkuzu, A. Osman, 195.
2) İbnü’l-Esîr, el-Cezerî, Câmiu’l-usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl, I, 190; İbn Receb el-Hanbelî, Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem, I, 10; Dehlevî, a.g.e, 194.
3) Buhârî, Bedü’l-Vahy, 1; Müslim, İmare, 155; Ebu Davud, Talak, 11.
4) İbn Mâce, Fiten, 12; Tirmizî, Zühd, 11.
5) Buhârî, Îmân, 7; Müslim, Îmân, 71.
6) Buharî, İman 39, Büyû 2; Müslim, Müsakat 107; Ebu Davud, Büyû 3.
7) Dehlevî, a.g.e, 194.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet