Makaraba'nın Mekke olduğu konusunda bir çürütme yapabilir miyiz?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, Mekke yerleşim yeri olarak Hz. Âdem  (as) babamızdan beri vardır, Hz. İbrahim (as) ve Hz. İsmail (as) da Mekke’de bulunan ve yıkılan Kâbe’yi yeniden yapmışlardır.

Bu nedenle Mekke farklı isimlerle ve lafızlarla da olsa ilk insandan beri var olan bir yerleşim birimidir.

Mekke Adı

Mekke adının geçtiği bilinen en eski belge Batlamyus’un II. yüzyıla ait Coğrafya adlı eseridir. Burada Mekke, Asya’nın altıncı haritasında Macoraba şeklinde anılır.

Fakat bu tarihten çok daha önce Mekke’nin diğer bir ismi olan Bekke’nin Ahd-i Atîk’te yer aldığı (Mezmûrlar, 84/6) ve bunun çeviriler sırasında tahrif edildiği ileri sürülmektedir. (Şiblî Nu‘mânî, İslâm Tarihi, İstanbul 1977, 1/113-115)

Ahd-i Atîk’te Hz. İbrâhim’in hayatı anlatılırken yapılan tasvirlerle Kuran-ı Kerîm’de verilen Hz. İbrâhim’in ailesiyle birlikte Mekke’ye geldiğine dair bilgiler (bk. İbrâhîm 14/37) arasında benzerlik vardır.

Yine Ahd-i Atîk’te Hz. İbrâhim’in eşi Hacer’den bahsedilirken anılan su kaynağı da (Tekvîn, 16/14, 21/19) Mekke’deki Zemzem Kuyusu olmalıdır. (Hamîdullah, İslâm Peygamberi, 1/28)

Sebe ve Habeş dilinde “mukaddes ibadet mahalli, tapınak” gibi anlamlara gelen Macoraba, aynı manada olmak üzere seslilerin belirtilmediği Güney Arabistan yazısıyla “mkrb” şeklinde yazılan mekverab kelimesinden türemiştir ve Arapça kurb kökünden makreb (kurban yeri, mihrap, mukaddes yer) kelimesine dayanmaktadır. (Musatafa Sabri Küçükaşcı, Cahiliye’den Emevîlerin Sonuna Kadar Haremeyn, İstanbul 2003, s. 16)

Diğer bir görüşe göre ise Arapça “mkk” (ev) ile “rbb” (ilâh) masdarlarının bir araya gelmesiyle makreb şeklini almıştır.

Her iki durumda da Mekke adı Kâbe ve şehrin dinî merkez olmasıyla ilgilidir.

Mekke'nin İsimleri

Mekke’ye Kâbe’yi barındırması ve kutsal bir belde sayılması sebebiyle pek çok ad verilmiştir:

Mekke’nin yanında (Feth 48/24) Bekke (Âl-i İmrân 3/96) ve yeryüzündeki bütün yerleşim birimlerinin merkezi ve Müslümanların kıblesi kabul edilmesinden dolayı “ümmülkurâ” (En‘âm 6/92; Şûrâ 42/7) adları da Kuran’da şehrin diğer isimleri olarak yer alır.

Yine bazı ayetlerde Mekke için “karye” (Nahl 16/112), “meâd” (Kasas 28/85), “el-beledü’l-emîn” (Tîn 95/3) ve “el-beled” (Beled 90/1) gibi adlar da kullanılmıştır.

Kuran’da hem Mekke hem Bekke adlarının yer almasından dolayı ismin ilk harfinin hangisi olduğu ve kapsadığı alanlar tartışılmıştır.

Bekke’nin Kâbe’ye veya çevresine ya da şehrin bir bölümüne, Mekke’nin ise Mekke Haremi’nin tamamına karşılık geldiği ileri sürülmüştür; ancak Arapların telaffuz yakınlığı sebebiyle mim harfini “be”ye dönüştürerek kullanmalarından dolayı Bekke’nin şehrin diğer adı olduğuna hükmedilmiştir. (Küçükaşcı, s. 17-18)

Mekke’ye bunların dışında “salâh, bâsse, bessâse, el-besâse, nâsse, el-beledü’l-harâm, el-mescidü’l-harâm, arş (arîş), kadîs, kādise, makdese, kûsî, harem, berrâ, mu‘tışe, ratec, ümmü rahm, ümmü’r-rahmân, ümmü zahm, ümmü subh, büsâk, re’s, nâbiye, beniyye, Bathâ, fârân, tâc, sebbûha” gibi şehrin kutsallığı ve Kâbe’ye bağlı olarak düzenlenen merasimlerle ilgili adlar da verilmiştir. (Fâkihî, Ahbaru Mekke, 2/280-282)

Bazı adlar Mekke, Kâbe ve Medine için ortak olarak kullanılmıştır. Mekke ile Kâbe’nin isimleri arasında otuz tanesinin bu özelliği taşıdığı kaydedilmektedir (Zerkeşî, İlâmü’s-sâcid, Beyrut 1995, s. 53-56)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet