Kurban neden hayvanlarla sınırlı?

- Kurbanın hikmeti nedir, neden hayvanlarla sınırlıdır?

Değerli kardeşimiz,

Kurban, yaklaşmak, yakın olmak anlamındaki " قرب " fiil kökünden türemiş olup Allah’a yakınlık sağlamaya vesile olan / kılınan şey anlamına gelir.(1)

Çoğul şekli karâbin olan kelime, masdar olarak gerek maddî ve gerek manevi yakınlığı ifade edecek şekilde yakın olmak(2), isim olarak da Allah’a manevi yakınlık sağlamaya vesile kılınan şey anlamındadır.(3)

"Kurban" kelimesi Arapça’da gerek maddi gerekse manevi her türlü yakınlığı ve yakın olmayı kuşatacak bir anlam yelpazesine sahiptir.(4)

Bütün ibadetlerin gayesi, Allah’a yakın olma, onun sevgisine ve rızasına ermedir. Neticede böyle bir yakınlık sağladığı için de kurbana bu ad verilmiştir.(5)

Kuran’da “kurban” kavramı “kendisiyle Allah’a yaklaşılan şey”(6) anlamıyla, udhiye ve hedy kavramlarından daha kapsamlıdır.

Udhiye ve hedy, sadece hayvan cinsini karşılarken, kurban kavramı bitkiyi de kapsar. Çünkü Kuran’da Hz. Âdem (a.s.)’ın oğullarının kıssası anlatılırken, her iki oğlun kurban takdim ettikleri(7) belirtilmesine karşın, bu kurbanın cinsi tasrih edilmemiştir.

Hadis kaynaklarında, Hz. Âdem’in iki oğlunun takdim ettikleri kurbanlardan birinin hayvan, diğerinin ise ekin olduğu belirtilir. Kurbanın hadislerdeki kullanımı da dikkate alındığında kavramın Kuran’da, hayvanların yanı sıra toprak ürünlerini de kapsayacak şekilde kullanıldığı görülür.

"Takdim edilen nesne" olma yönünden ele alındığında kurbanın asıl anlamı, sadaka olarak kendisiyle Allah’a yaklaşılan her şeydir.

Bu tanıma göre, kendisiyle Allah’a yaklaşılan şey(8) olarak tanımlanan kurban, tasadduk edilen her şeyi kapsayan anlam genişliğine sahiptir.

Bu tariflerden kurbanın Kuran’daki asıl manasının “Allah’a tekarrüb (yaklaşmak) için arz ve takdim edilen herhangi bir şey”(9) olduğu anlaşılmaktadır.

Kuran merkezli kimi tariflerde ise kurban kavramının çerçevesi daha geniş tutulmuş; hayvan kurbanları (nesike) ve sadakaların yanısıra salih ameli de içerecek şekilde kapsamı zenginleştirilmiştir.(9)

Nitekim Kurtubî, Al-i İmran Suresi’nin 183. ayeti bağlamında kurbanı “Nüsük, sadaka ve amel-i salih olarak kulun kendisiyle Allah’a yaklaştığı şey” olarak tarif etmiştir.(10)

Türkçe’de “kurban” kelimesi “hayvan keserek eda edilen ibadet” için kullanılmakla beraber, bu ibadet fıkıh literatüründe, “kurban” kelimesiyle kavramlaşmamıştır. Bu ibadet Arapça’da hedy, udhiye ve akîka gibi özel kelimelerle ifade edilir.

Türkçe fıkıh terminolojisinde “kurban”, geniş ve dar mânada olmak üzere başlıca iki anlam çerçevesine sahiptir: Geniş manada kurban, “hedy”, “udhiye” ve “akîka” niyetiyle yapılan kesimlerin hepsine şamil olan çatı mahiyetinde üst bir kavramdır.

Dolayısıyla "kurban"ın en genel anlamıyla tarifi, "Belirli şartları taşıyan hayvanı, ibadet maksadıyla, usulünce boğazlamak veya bu şekilde boğazlanan hayvan."dır.

Nitekim Ömer Nasuhi Bilmen’in “Kurban, Allâh Taâlaya tekarrüb (yaklaşmak) için kurban niyetiyle kesilen hususî hayvandır.”(11) şeklindeki tarifi bu manayı ifade eder.

Özetle, Kurban ifadesi kelime anlamıyla Allah’a yaklaşmak maksadıyla ibadet için yapılan maddi ve manevi her şeyi içine alır. Ancak terim manasıyla kurban maksadıyla kesilen keçi, koyun, deve ve sığır türünü ifade eder.

İslam’da bütün ibadetler gibi kurban da sadece Allah’a tahsis edilir. Allah’tan başkasına dua edilmediği gibi ondan başkası adına kurban da kesilemez. Çünkü kendisine kulluk edilecek başka varlık yoktur. Bu sebeple putlar ve diğer varlıklar adına kurban kesmek yasaklanmıştır.

Kurban, İslam’da tevhid ve takva odaklı sembollerden biridir. Bu ibadeti ifa eden bu iki prensibi ihmal ederek birtakım manaları kurbana yüklememelidir. Çünkü bu iki prensibin ihmal edilmesi, kurbanın hakikatinin zamanla kaybolmasına sebep olur.

Kurbanı imkânı olanlar kesecektir. Ekonomik güç ve zenginlik hem içinde bulunulan şartlara hem de yükümlülüğün konusuna göre değişkenlik gösterdiği için kişi, kendi bütçe imkânları çerçevesinde kurban kesip kesemeyeceğini göz önünde bulundurmalı ve ona göre davranmalıdır.

Kurban ancak behîmet’ul-en’âm adı verilen deve, sığır, koyun ve keçiden olur.

Muhammed (asm) ümmetine emredilen, bunların gösterişli olanlarını kesmektir.

Kurban kesmek yerine, bedelinin bir fakire veya bir hayır kurumuna verilmesi şeklinde yapılan bir ifa “kurban” olarak nitelendirilmez. Çünkü kurbanın rüknü, hayvanın usulüne uygun yapılan kesim olarak belirlenmiştir.

Kuran diliyle “azîm” olarak ifade edilen bu ibadetin anlamı ve amacı, esasen sahibinin üzerinde gerçekleşmektedir. Kurbanın anlamının, bedenin itaati, nefsin teslimiyeti ve kalbin huzurunun yanında hangi “azîm” hedefleri gerçekleştirmeye matuf olduğu asla unutulmamalı.(12)

İlave bilgi için tıklayınız:

- Kurban kesmenin hikmetleri...

Kaynaklar:

1) Cevherî, Sıhâh, “k-r-b”
2) Âsım Efendi, Kamûs Tercemesi, “k-r-b” md., I, 423.
3) Âsım Efendi, a.g.e., “k-r-b” md., I, 425: “Kurban, şol nesneye denir ki ânınla bargâh-ı akdes-i kibriyâya takarrub-i manevî hâsıl olur”.
4) Ahmet Güç, “Kurban”, DİA, XXVI, 433.
5) Süleyman Ateş, “Kurb”, DİA, XXVI, 433.
6) Cevherî, Sıhâh, “k-r-b”
7) Mâide 5/27.
8) Râğıb el-İsfahânî, Müfredât, “k-r-b” md. s. 664.
9) Elmalılı, Hak Dini, II, 1653.
10) Kurtubî, Ahkâmu’l-Kur’ân, IV, 189
11) Ömer Nasûhî Bilmen, “Kurbân Mâhiyyeti, Vücûbu, Hikmet-i Teşrîiyyesi”, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, İkinci Baskı, Ankara 1956, 1-13, s.3.
12) bk. İsmail Narin, Kur’an ve Sünnet Açısından Kurban İbadeti, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet