Kuran’da neden öznesiz fiiller vardır?

- ​Kuran’da, yapıldı, edildi, denildi gibi Allah'ın öznesiz fiil kullanmasının hikmeti nedir?

Değerli kardeşimiz,

- Kur'an Arapça lisanı ile geldiği için, bu dilin kurallarını uygulaması esastır. Bu açıdan bakıldığında prensip olarak bir fiilin meçhul olarak kullanılmasının birkaç nedeni vardır:

a. Failin kim olduğunun bilinmemesi. Bilinmeyen kişinin ismi de bilinmez.

b. Faili özellikle gizlemek arzusu. Örneğin, hırsızlık konusuna adı karışmış bir kimsenin adını gizlemeye çalışan birinin yalnız hırsızlık olayını nazara vermesi.

c. Çok meşhur olduğundan konuyla irtibatı hemen anlaşılır. Bilindiği için ismini zikretmeye bile gerek yoktur.

d. İfade edilen konunun genel bir mesaja sahip olup, herkesi ilgilendiren bir mahiyette olması. Önemli olan mesajın aktarılması ise, şahsiyetçilik zaten iyi değildir.

Bununla beraber, Kur'an’da meçhul fiillerin kullanılmasının sebeplerini şöyle sıralamak mümkündür:

1. Îcaz: Mesela:

  ومن عاقب بمثل ما عوقب به ثم بغى عليه لينصرنه الله  "İşte böyle... Kim kendisine yapılan haksızlığa karşı misliyle karşılık verdikten sonra yine kendisine haksızlık yapılırsa, elbette Allah ona yardım edecektir. Çünkü Allah afüvdür, gafurdur / affı ve mağfireti boldur." (Hac, 22/60)

Eğer burada fail belirtilmiş olsaydı, cümle daha uzun ve rekik olurdu / akışkanlığı, selaseti bozulurdu..

2. Umuma hitap: Mesela:

 وأتموا الحج والعمرة لله ، فإن أحصرتم فما استيسر من الهدى "Haccı da umreyi de Allah için tamamlayın. Bunlardan alıkonacak olursanız, kolayınıza gelen bir kurban gönderin." (Bakara, 2/196)

Görevi yapmaktan alıkoyan engeller birden fazladır. Zorba insanlar, düşmanlar, devletin prosedürü, hastalık gibi... Önemli olan -belli bir engel değil-, kişinin engellenmesidir, görevinden alıkonmaktır.

3. Failin / öznenin zikredilmesi faydasızdır: Mesela:

  إذا حييتم بتحية فحيوا بأحسن منها أو ردوها  "Size selâm verildiğinde, ya aynısıyla yahut daha güzeliyle o selâmı alın." (Nisa, 4/86)

Önemli olan şahıslar değil, selam verilmesidir.

4. Failin maruf / açıkça bilinmesi: Mesela:  وخلق الإنسان ضعيفا İnsan zayıf yaratılmıştır. (Nisa, 4/28)

İnsanı yaratanın Allah olduğu açıktır.

5. Faile duyulan saygıdan ötürü, kötülüğü ona isnat etmemek: Mesela:  

   وأنا لا ندرى أشر أريد بمن فى الأرض أم أراد بهم ربهم رشدا "Cinler dediler: Doğrusu biz bilemiyoruz; bununla yeryüzü ahalisi için bir kötülük mü kastedilmiştir, yoksa Rableri onlar için iyilik mi dilemiştir?" (Cin, 72/10)

Burada cinler, şeytanların taşlanmasıyla neyin kastedildiği / bilmediklerini açıkça dillendirmişlerdir. Fakat bu işin Allah tarafından yapıldığını bildikleri halde, iyiliği ona açıkça isnat etmelerine rağmen, kötülüğü faili meçhul olarak seslendirmişlerdir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet