Kişi, oturacağı zaman ayakkabılarını çıkarıp sol tarafına mı koymalı?

- Bu hadisi nasıl anlamalıyız böyle bir hadis var mı?
"Kişi bir ortamda oturacağı vakit -ıslak, pis, kokulu vs. olmasına aldırış etmeden- ayakkabılarını çıkarıp, oturduğu yerde sol tarafına koymalıdır." (Ebu Davud)

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, bu anlama gelen bir hadis rivayeti bulamadık.

Sorudaki bilgi, -muhtemelen- temiz ayakkabıyla namaz kılmanın geçerli olduğunu bildiren veya namaz kılacak kişinin ayakkabısını çıkardığı zaman, yanında kimse yoksa sol tarafına koymasının uygun olacağını açıklayan rivayetlerin yanlış tercümesinden ya da yanlış anlaşılmasından kaynaklanmış olabilir.

Peygamber Efendimiz (asm), ayakkabıları ile namaz kılmıştır. Çünkü o dönemde evler ve Mescid-i Nebevinin tabanı günümüzde olduğu gibi halılarla, kilimlerle kaplı değildi; zemin kum, taş ve topraktandı.

Bu yüzden kum, taş veya toprak bir zeminde namaz kılarken ayakkabıların çıkarılması gerekmez. Ayakkabıların temiz olup olmadığı, namaza engel olacak bir necasetin bulunup bulunmadığı kontrol edilir, namaza engel herhangi bir pislik varsa bunlar giderilir ve ayakkabılarla namaz kılınırdı.

Nitekim Enes b. Malik ve Abdullah b. Mesud gibi sahabiler, “Resülullah aleyhisselatü vesselam ayakkabıları ayağında iken namaz kıldığını gördüklerini” söylemişlerdir. (bk. Buhârî, Salât, 24; Tirmizî, Salât, 181; Ebu Davud, Salat, 88; İbn Mace, İkametu’s-Salat, 66)

Ebu Said el-Hudri ise daha açık ve net olan şu rivayeti olayı nakleder:

“Resülullah ashabına namaz kıldırırken ayakkabılarını çıkarıverdi ve sol tarafına koydu. Bunu gören cemaat de ayakkabılarını çıkardılar. Resülullah namazı bitirince:

“Ayakkabılarınızı niçin çıkardınız?” diye sordu, (Onlar da:) “Senin çıkardığını gördük de (onun için) çıkardık.” dediler. Bunun üzerine Resülullah şöyle buyurdu:

“Bana Cebrail gelip ayakkabılarımda pislik olduğunu haber verdi. (Ve sözlerine devam ederek) Sizden bir kimse mescide geldiği zaman, baksın, ayakkabılarında pislik varsa silsin ve onlarla namaz kılsın.” buyurdu.” (Ebu Davud, Salat, 88)

Bu ve benzeri hadislerde geçen, “siz ayakkabılarla namaz kılın” cümlesi emir değil, serbestlik ifade eder. Yani, ayakkabılarınızda namaza engel ve namazı bozacak bir şey yoksa onlarla namaz kılabilirsiniz demektir.

Fıkıh alimleri temiz olmak şartıyla isteyenin ayakkabılarıyla isteyenin de çıplak ayakla namaz kılabileceğini, bu konuda serbest olduğunu söylemişlerdir.

Nitekim bunun böyle olduğu Peygamber Efendimiz (asm)'in bazen ayakkabılarıyla bazen de çıplak ayakla namaz kılmasından anlaşılmaktadır. (bk. Ebu Davud, Salat, 88)

Namaz kılarken ayakkabıları sol tarafa koyma konusuna gelince:

Sahabi Abdullah b. es-Saib şöyle demiştir: “Ben (Mekke'nin) fethi günü Peygamber (s.a.)'i ayakkabılarını (çıkararak) sol tarafına koymuş olduğu halde namaz kılarken gördüm." (Ebu Davud, Taharet, 88; Nesai, Kıble 25; İbn Mace, İkame 205)

Bu hadis-i şerif namaz kılan bir kimsenin sol tarafında bir kimse bulunmadığı zaman, o tarafına ayakkabılarını koymasında bir sakınca bulunmadığını ifade etmektedir. Ancak, mealini vereceğimiz rivayette de ifade edileceği üzere, sol tarafta bir kişi bulunacak olursa, o zaman, o kimseyi rahatsız edeceği için ayakkabıyı sol tarafa koyamaz:

"Sizden biriniz namaz kılmak istediği zaman ayakkabılarını sağına veya soluna koymasın. Çünkü onun solu başka bir kimsenin sağı olur. Ancak solunda hiçbir kimsenin bulunmaması hali müstesna (o zaman soluna koyabilir). (Şayet solunda da birisi varsa o zaman onları) ayaklarının arasına koysun.” (Hakim, el-Müstedrek, 1/259; Beyhaki, es-Sünenü'l-kübra, 2/432; bk Ebu Davud, Taharet, 89)

Buna göre, namaz kılarken ayakkabıları sol tarafa koymak, hem mümine eziyet vermenin haram oluşu bakımından, hem de müminin nefsi için istemediği bir işi mümin kardeşi için de istememekle mükellef oluşu bakımından sakıncalıdır. Sağ tarafa koymaya ise, namazın adabından olarak zaten uygun olmaz. Bu bakımdan sol tarafı ayakkabı koymaya müsait olmayan bir kimse ayakkabılarını sağına zaten koyamayacağı için sadece ayaklarının arasına koyabilir.

Fakat ayakkabıların temiz olması halinde sağa veya sola koymakta herhangi bir sakınca yoktur.

Özetle:

- Kişinin sağ tarafını pisliklerden koruması, namazın edeplerindendir.

- Kişinin sol tarafında kimsenin bulunmaması halinde, ayakkabılarını sol tarafa koyması da namazın edeplerindendir.

- Camilerde ayakkabılar, ayakkabılıklara konulmalıdır.

Bu vesileyle bir noktaya dikkat çekmenin faydalı olacağını düşünüyoruz:

Hz. Peygamber (asm)'in yaşadığı bölge ile içinde bulunduğumuz bölgenin özelliği farklıdır, asla karıştırılmamalı.

Bilindiği gibi Medine-i Münevvere ve Arap yarımadasında bölgenin sıcak ve kumluk olması, yolların kuru ve çoğu kez temiz olduğu gerçeğinden hareket edersek, ayakkabıların temiz olup olmaması konusunda hüküm vermek kolaydır. Peygamber aleyhisselatü vesselam zamanında bugünkü tarzda tuvaletlerin olmaması, kum üzerine ihtiyaç giderilmesi, sıçrama tehlikesinin bulunmaması, kısa zamanda sıcağın harareti, pisliği izale etmesi, oradaki temizliği kolaylaştırmaktadır.

Zamanımızda, hayvancılığın çoğalması, pisliklerin sokaklarda belirmesi, tuvaletlere ayakkabı ile girilmesi yanında bunların pisliğini giderecek kum ve toz teması da olmaması -mecbur kalmadıkça- ayakkabı ile namaz kılma hükmünü kaldırabilir. Çünkü hüküm ayakkabıların temiz olması halinde ayakkabı ile namaz kılınabileceğidir. Namaza engel olacak kadar necaset bulunan ayakkabı ile kılınan namaz geçerli olmaz.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet