Şafi mezhebine göre nafaka ile ilgili hükümler nelerdir?

A) Tanımı

Nafaka, kişinin bakmakla yükümlü olduğu kimselerin yiyecek, giyecek, mesken ve diğer temel ihtiyaçlarını karşılamasıdır. Nafaka temin etmek vacip olup, vücûb sebepleri şu üç maddede toplanabilir:

1. Evlilik.
2. Akrabalık.
3. Mülk.

Nafakayla ilgili olarak Kur'ân-ı Kerîm'de şöyle buyrulmaktadır:

"Erkekler, kadınların koruyup kollayıcılarıdırlar. Çünkü Allah insanların kimini kiminden üstün kılmıştır. Bir de erkekler kendi mallarından harcamakta (ve ailenin ge­çimini sağlamak) tadırlar." (Nisa 4/34.)

"Onların (annelerin) yiyeceği, giyeceği, örfe uygun olarak babaya aittir." (Bakara 2/233.)

Sünnetteki delile gelince; kişinin ailesine, akrabalarına ve köleleriyle ca­riyelerine gerekli nafakayı vermesini teşvik eden birçok hadis-i şerif mevcut­tur. Bunlardan birinde şöyle buyrulur:

"Nafaka vermeye ailenle başla. Kadın der ki: Ya beni doyur ya da boşa. Köle der ki: Beni doyur da öylece çalıştır. Evlât der ki: Beni kendilerine bırakacağın kimselere teslim edinceye kadar do­yur." (Buhârî, Zekât, 18; Tirmizî, Zekât, 38, Zühd, 32.)

Bu hadisin başka bir rivayetinde "beni doyur" ifadesi yerine "nafakamı ver" sözü kullanılmıştır.

Bu hadis-i şerifte, hak edenlere nafakalarını vermek, açık bir ifadeyle teş­vik edilmektedir. Evlilik bağı, kocanın karısına nafaka vermesini gerektirdiği gibi, ric'î talâkla boşanan kadınla benzer durumda bulunan kadınlara da ko­calarının nafaka vermelerini gerekli kılar.

B) Evlilik Nafakası

Koca, karısının yiyecek, giyecek ve mesken ihtiyacını karşılamakla yü­kümlüdür. Yedirme ve giydirmede kocanın malî durumu esas alınır. Bunda kadının sosyal konumu göz önünde bulundurulmaz.Mesken ihtiyacının karşılanmasına gelince, bunda kocanın malî durumu değil, kadının sosyal konumu esas alınır. Karısının konumuna uygun bir mes­keni temin etmesi, kocanın görevidir. Çünkü yedirme ve giydirmede esas, bunların kadına mülk olarak verilmesidir. Yani koca, yiyecek ve giyeceği karı­sına mülk olarak verir. Kişi, ancak sahip olabildiği şeyleri başkasına mülk ola­rak verebilir.

Meskene gelince, bunda asıl olan faydalanmaktır, mülk edinmek değildir. Dolayısıyla koca, meskeni karısına mülk olarak vermekle değil, onu kiralık da olsa, bir meskende barındırmakla yükümlüdür. 

C) Kocanın Nafaka Vermesini Gerektiren Sebepler

Kocanın, karısına nafaka vermesinin vacip olması için, şu şartların ger­çekleşmesi gerekir

1. Kadın kendini kocasına teslim etmeli, kocasının kendisinden şehevî bakımdan yararlanmasına imkân tanımalıdır.

2. Kadın, cinsel ilişkiye müsait bir durumda olmalıdır.

3. Kadın, nâşize (kocasının itaatinden çıkmış) olmamalıdır.

Nâşizelik ve nafaka şartlarından birini ihlâl etme sebebiyle kadının nafa­ka alma hakkı düşer. Hamile olmaması durumunda kadının bâin talâkla bo­şanmasıyla da nafaka alma hakkı düşer. Eşlerden birinin ölümü halinde de kadının nafaka hakkı düşer.

D) İddet Nafakası

Ric'î olarak boşanan kadının iddet beklerken nafakasını kocasının temin etmesi gerekir. Hamile değilken bâin talâkla boşanan kadının, kocası üzerin­de nafaka hakkı yoktur. Ama hamileyken bâin talâkla boşanan kadına iddet süresi boyunca kocasının nafaka vermesi gerekir."Eğer hamile iseler, doğum yapıncaya kadar nafakalarını verin." (Talâk 65/6.) âyeti bunu bildirmektedir.Gereksiz yere iddet evinden çıkması durumunda, boşanmış olan hamile kadının nafaka alma hakkı düşer.Aynı şekilde hamile de olsa kocası Ölen kadına nafaka vermek vacip de­ğildir. Ama ona mesken temin etmek gerekir. Ancak hamileyken bâin talâkla boşanır, sonra kocası vefat ederse, iddeti eski hali üzere kalıp nafakası kesil­mez. Zira boşanma iddeti vefat iddetine dönüşmez. Fakat ric'î talâkla boşan­mış olsaydı, boşanma iddeti vefat iddetine dönüşürdü.Fâsid nikâha dayanılarak kendisiyle cinsel ilişkide bulunulduğu için iddet beklemekte olan hamile kadına, kendisiyle cinsel ilişkide bulunmuş olan erke­ğin nafaka verme mecburiyeti yoktur. (Cezîrî, Mezâhib, 4/576-577.)

E)  Çocukların Nafakası

Küçük de olsalar, işsiz büyük de olsalar, kız ve erkek çocukların nafaka­larını temin etmek, babalarının görevidir. Çocuğun nafakasının babası tarafın­dan temin edilmesinin vacip olması için şu üç şartın mevcut olması gerekir:

1. Çocuğun yaşı küçük olmalıdır. Ergenlik çağına vardıktan sonra nafa­kasını babasının vermesi artık vacip olmaktan çıkar. Ancak çocuk deli veya çalışıp para kazanamayacak derecede hasta yahut sakat ise, ergen olsa da­hi nafakasını babasının vermesi gerekir.

2. Çocuk fakir olmalıdır. Yaşı küçük olan çocuğun veya yaşı büyük de ol­sa deli veya çalışıp para kazanamayacak derecede hasta yahut sakat olan çocuğun varlıklı olması halinde, nafakasını babasının temin etmesi vacip ol­maz. Varlıklıdan kasıt, kendisine yetecek miktarda mala sahip olan kimsedir.

3. Çocuk hür olmalıdır. Köle ise nafakasını efendisinin temin etmesi ge­rekir.Çocuk kız ise evleninceye kadar nafakasını babası temin eder. Evlenin­ce nafakasını, önce de ifade edildiği gibi artık kocasının temin etmesi gerekir.Çocukların nafakaları, kendilerine yetecek miktarda azık, katık ve giysi­dir. Hastalık sebebiyle gerektiğinde tedavileri için icap eden masrafı babaları­nın karşılaması gerekir.Çocukların nafakasını temin etmek, annelerinin görevi değildir. Yalnız doğurduktan kısa bir süre sonraya kadar çocuğunu emzirmesi annenin göre­vidir. Çünkü çocuk, hayata ilk adımı atarken süt emmezse, büyük ihtimalle ya­şama şansını kaybeder. Bununla beraber -emsali kadınlar eğer emzirme üc­reti alıyorlarsa- kadın, kocasından emzirme ücreti alma hakkına sahiptir. Ço­cuğu emzirecek yabancı bir kadın bulunursa, annesi çocuğu emzirmeye zor­lanamaz.(Cezîrî, Mezâhib, 4/587-588)

F) Anne Babanın Nafakası

Anne babanın nafakasını şu şartlarla çocuklarının vermesi gerekir:

1. Anne baba, kendilerine uygun tarzda meskene, azık ve katığa sahip olamayacak derecede fakir olmalıdır.

2. Nafaka vermekle yükümlü olan evlât, kız olsun erkek olsun kendi du­rumuna uygun bir kazanca sahip olacak derecede varlıklı olmalıdır.

3. Nafaka vermekle yükümlü olan evlâdın kendi şahsının, karısının ve ço­cuklarının bir gün ve bir gecelikten fazla miktarda azığı bulunmalıdır. Aksi tak­dirde evlâdın, anne babasına nafaka vermesi vacip olmaz. Çocuklarından na­faka alabilmeleri için, anne babanın müslüman olmaları şart değildir.