Şafi mezhebine göre istisna'akdi / sipariş vermek ile ilgili hükümler nelerdir?

İstisna', sözlükte "bir sanatkâra kendi sanatıyla ilgili bir iş yapması hususunda sipariş vermek" anlamına gelir. Fıkıh ıstılahında istisna', "sanatkârdan belli bir şeyi belli bir şekilde yapması hususunda talepte bulunmak, sipariş vermek" mânasına gelir. Örneğin bir kişinin mobilyacıya giderek kendisine belli ölçü ve niteliklerde bir gardrop yapmasını istemesine, mobilyacının da belli bir ücret karşılığında bu işi yapmayı kabul etmesine "istisna' akdi" denir.Bu akdin sahih olması için ücretin peşin verilmesi şarttır. Sipariş borca yapılır veya taksitlendirilirse yapılan bu akid sahih olmaz.

Hanefî mezhebine göre ise ücret peşin de olsa taksitli de olsa yapılan sipariş akdi sahih olur. Hanefîler böyle derken örfü ve teamülü esas almışlardır. Çünkü ekonomik şartlar, insanları bu tür muameleler yapmaya zorlamaktadır. Ancak akdin tarafları arasında anlaşmazlığa yol açacak hususların önceden açıklığa kavuşturulması ve hiçbir noktanın kapalı bırakılmaması gerekir.Meselâ marangoza gardrop siparişi veren müşterinin; gardrobun rengini, kerestesini ve ölçülerini net olarak belirtmesi gerekir. Marangozun da kendisine bildirilen ölçü, renk ve kereste şartlarına uyarak gardrop yaptığı takdirdemüşterinin bunu satın almayı kabul etmesi ve alışverişten caymaması gerekir. İmam Ebû Yusuf'un bu konudaki görüşü böyledir. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 5/3645-3650.)

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye'nin 392. maddesinde de bu görüş esas olarak kabul edilmiş olup anılan maddede şöyle denmektedir:'İstisna' mün'akid olduktan sonra tarafeyn pazarlıktan dönemez. Fakat siparişle yapılan şey eğer tarife muvafık olmazsa müşteri muhayyerdir." (Osman Öztürk, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, s. 199,)

Yani istisna' akdi yapıldıktan sonra taraflar pazarlıktan dönemezler. Ama yapılması için sipariş verilen eşya, müşterinin tarifine uygun vasıfta değilse, o zaman müşteri pazarlıktan dönüp dönmemekte serbesttir. Sipariş ettiği eşyayı dilerse kabul eder, dilerse reddeder.