Kaif veya Kıyâfe ilmi hakkında bilgi verir misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Kıyafe, iki kişinin organlarındaki benzerlikten hareketler, aralarında kan bağı bulunduğunu ve karakterlerinin nasıl olduğunu tespite yarayan tahmini bilgidir.

Sözlükte kıyâfe, "iz sürme; doğan çocuğun fizyonomisine bakarak nesebini tespit etme" anlamlarına gelmektedir. Bu işle meşgul olanlara kâif, kavaf ve kavvâf denilir. Terim olarak kıyâfe, bir kimsenin fizikî yapısına ve organlarına bakarak onun nesebi, ahlâk ve karakteri hakkında tahminde bulunmaktır.

İslâm bilim ve kültür tarihinde ilm-i kıyâfe adıyla özel bir bilim dalı sayılan kıyâfe Taşköprizâde'nin verdiği tarife göre fırâsetle (ilm-i firâse) aynı anlamdadır.( a.g.e., I, 333) Fakat literatürde ve halk arasında firâsetin daha kapsamlı ve yaygın biçimde kullanıldığı görülür.

Kıyâfe "kıyâfetü'l-eser" ve "kıyâfetü'l-beşer" olmak üzere ikiye ayrılır,

a) Kıyâfetü'l-eser: İnsanın veya herhangi bir hayvanın izini sürmektir. Zekâ, tecrübe ve tahmine dayanan bu yöntem, her çağdaki toplumların bir şekilde başvurduğu pratik bir bilgi türüdür. Kaynaklarda erkekle kadının ve yaşlı ile gencin izlerini birbirinden ayırt edecek derecede uzmanlaşmış iz sürücülerden söz edilir.

b) Kıyâfet'ü'l-beşer: İki kişinin fizyolojik yapıları ve organları arasındaki benzerliklerden hareketle aralarında kan bağı (neseb) bulunduğunu tespit etmek ve bir insanın fizikî özelliklerine bakarak ahlâk ve karakteri hakkında tahmin yürütmektir. Bir bakıma modern tıbbın soy tespitine yönelik DNA testi uygulaması, eski Arap toplumunda kıyâfe-tü'l-beşer denen bazı müşahede ve tahminler yoluyla yapılmaktaydı. Suretten sîret okumanın mümkün olduğu bugün de halk arasında yaygın bir telakkidir.

İslâm öncesi Arap toplumunda bazı kabilelerin bu alanda ihtisas sahibi olduğuna, daha doğrusu bu bilginin onlara özgü bulunduğuna ve bu sebeple kıyâfenin eğitim öğretimle elde edilemeyeceğine inanılmaktaydı. Nitekim Benî Müdlic, Benî Leheb ve Nizâroğullarının kıyâfe ve firâse konusunda uzmanlaştıkları kabul ediliyordu.

Müslümanlıktan önce Hicaz-Arap toplumunun kültüründe önemli bir yer tutan kıyâfe ilmi, İslâm döneminde de belli bir süre varlığını korumuş, dolayısıyla fakihler kâifin verdiği bilginin neseb davalarında ispat vasıtası olup olmayacağını tartışmıştır. Çoğunluk. Hz. Peygamber (asm)'in, Zeyd b. Sâbit'le Üsâme hakkında Benî Müdlic kabilesinden bir kâifin verdiği bilgi üzerine sevinç belirtisi göstermesinden hareketle başka kesin delillerin bulunmadığı durumlarda kâifin görüşlerinin karîne değeri taşıdığını ileri sürer. Hanefîler'le İmâmiyye ve Zeydiyye fakihleri ise kıyâfenin Câhiliye döneminde kaldığını, bu yolla hüküm vermenin zan ve tahmine dayandığını ve doğru olmayacağını söylemektedir.

Genellikle sansasyonel yanı ağır basan ve halk kültürünü yansıtan bu bilgi türü klasik dönem Türk edebiyatında "kıyâfetnâmeler" adıyla bazı eserlere konu teşkil etmiştir.

(Kaynak: Diyanet İslam Ansiklopedisi, Kıyafe md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet