İslam'daki şeytan inancı Hristiyanlıktaki Lucifer inancıyla aynı mı?

Değerli kardeşimiz,

Hristiyanlar, teslis akidesine sahip oldukları için “Allah'a iman" konusunda bile Müslümanlarla aynı inancı paylaşmıyorlar ki, şeytan / Lucifer gibi meselelerin detaylarında uzlaşabilsinler. Bir kısım İslam kaynaklarında geçen şeytanın, İblisin önce melek olduğuna dair bilgilerin çoğu İsrailiyattır. 

Bazı Hristiyanlar tarafından iddia edilen bilgilere göre, İblis meleklerle beraber ibadet ederken, sağa-sola nur saçarken “Lucifer” adını taşıyordu. Sonra isyan edince, bu mertebeyi kaybetmiş ve adı da “satan” (şeytan) olmuştur. 

Vereceğimiz bilgiler, bu iddianın sakat olduğunu göstermektedir: 

“Meleklere, Âdem’e secde edin, dedik, İblis müstesna, hepsi secde ettiler. O, cinlerdendi; bundan dolayı Rabbisinin emrinden çıktı...” (Kehf, 18/50)

mealindeki ayette söz konusu olan “İblis istisnası” hakkında farklı yorumlar yapılmıştır.

Genel kural olarak Arapça gramer bakımından istisna iki çeşittir.

Birincisi:  “Müstesna-ı muttasıl”dır. Yani; müstesna (istisna edilen) ile müstesna minhu olan (kendisinden istisna yapılan) şeyler arasında bir bağ vardır. İkisi de aynı cinstendir. Mesela: “Peygamberler müstesna, bütün insanlar günhkardır.” cümlesinde, müstesna olan “peygamberler” ile müstesna minhu olan "insanlar" aynı cinstendir. Her iki taraf da insandır. 

İkincisi: “Müstesna-ı munfasıl / munkatı”dır. Yani; müstesna ile müstesna minhu olan şeyler arasında bir bağ yoktur. İkisi ayrı, farklı cinstendir. Mesela: “Köylüler geldi, ama eşekleri gelmedi.” cümlesindeki istisna türündendir.

Ayette yer alan istisnanın hangi çeşitten olduğu konusunda farklı görüşler vardır.

Bir kısım alimler bunun “müstesna-ı muttasıl” türünden olduğunu söylemiş ve İblisin de melek olduğunu belirtmişlerdir.

Alimlerin büyük çoğunluğuna göre İblisin, şeytanların yapısı meleklerden çok farklı olduğundan hareketle bunun “müstesna-i munkatı” olduğu görüşünü savunmuşlar ve İblisin meleklerden değil cinlerden olduğunu bildirmişlerdir.

Alimlerin cumhuruna ait olan bu görüşün doğruluğunu destekleyen delilleri şöyle sıralamak mümkündür:

a) Ayette İblisin cinlerden olduğu açıkça ifade edilmiştir: “O, cinlerdendi.” (Kehf, 18/50) malindeki ayette bu gerçeğin altı çizilmiştir.

b) Aynı ayette İblisin isyan etmesi, onun cin kimliğine bağlanmıştır. “Bundan dolayı (cinlerden olduğu için) Rabbisinin emrinden çıktı.” (Aynı ayet)

c) Meleklerin asla isyan etmedikleri ve etmeyecekleri hususunda Kur'an’ın açık ifadesi vardır:

"Melekler, onurlu kullardır. Onlar Allah’tan önce söz söylemezler ve ne yaparlarsa sırf O'nun emri ile yaparlar." (Enbiya, 21/26-27)

"Onlar, Allah'ın emirlerine (isyan edip) karşı gelmezler ve emrolundukları şeyleri (aynen) yaparlar." (Tahrim, 66/6)

mealindeki ayetlerde bu hakikatin altı çizilmiştir.

d) Meleklerde kuvve-i şeheviye ile kuvve-i gazabiye yoktur. Fakat cinlerde vardır. Meleklerin, insanın yaratılması ile ilgili sorgulamaları, onların cinler gibi kuvve-i şeheviye ve kuvve-i gazabiyeye sahip bir varlık olduklarını öğrenmeleri sebebiyledir. Çünkü fitne fesat bunlarla olur. 

Şeytanların fitneci olması, meleklerin masum olması, bu iki zıt fıtratın aynı kalıptan / aynı soydan çıkmadığına delildir. 

e) Kur'an’da İblis / şeytan için “kibir” (Sad, 38/74) vasfı kullanılmış, melekler için ise “kibir” vasfına sahip olmadıklarına (Nahl, 16/49) dikkat çekilmiştir.

f) Melekler nurdan, cinler ise dumansız ateşten yaratılmışlardır.

“Melekler nurdan yaratıldı. Cinler dumansız ateşten yaratıldılar. Âdem ise size (Kur'an’da) anlatılan şeyden yaratıldı.” (Müslim, zühd, 61, 4/2294)

manasındaki sahih hadiste bu gerçeğe işaret edilmiştir.

Yapısal unsurları farklı olan melekler ile cinlerin bir hakikat ortak paydasında birleşmeleri imkansızdır. Bir varlığın önce melek sonra cin olması imkansızdır. Çünkü “inkılab-ı hakaik bütün ehl-i aklın ittifakıyla muhaldir.” (bk. Sözler, s. 56)

g) Melekler için evlilik, eş, çocuk gibi işlerin olmadığı bilinmektedir. Oysa, Kur'an’da İblisin çoluk çocuk / nesil sahibi olduğu (Kehf, 16/50) açıkça ifade edilmiştir.

Demek ki İblis cinlerdendi, cinler ise melek değildir. O halde İblis şeytandır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet