İslam hukukunda hakimin, nikah konusunda boşama, tefrik ve fesh etme hakkı var mıdır?

Değerli kardeşimiz,

HAKİMİN BOŞAMA VEYA AYIRMA KARARI

İslâm fıkhında Talâk: “Şer'î nikâhla olan kaydın kaldırılmasıdır.” şeklinde tarîf edilmiştir. Ancak bu kaydı kaldırmaya kim yetkilidir? Yine İslâm fıkhına göre, koca ve bazı hallerde hâkim; bazen de kadın yetkili sayılır. Kocanın yetkisi mutlaktır, dilediği zaman -sünnete uygunluğa dikkat ederek- bu yetkisini kullanabilir.

Hâkimin yetkisi bir takım sebep ve şartlara bağlı tutulmuştur. Aynı zamanda hâkimin yetkisi talâktan ziyade tefrik ve butlandır, yani karı kocayı ayırmak ve nikâh akdini hükümsüz saymaktır. Kadının yetkisi, tefviz ve ihtiyar kaydı tevdiine bağlıdır. Bir mal karşılığı olmaksızın koca kendi karısına boşama yetkisini verdiği takdirde -mutlak, mukayyed ve umum durumları dikkate alınarak- kadın boşanma yoluna baş vurabilir.

Medenî hukukta boşama yetkisi hâkimin kararına vabeste olmak şartiyle karı kocanın ikisine de boşama dâvası açma yetkisi verilmiştir. 124. Madde: “Evlenmenin butlanı ancak hâkimin kararıyla hüküm ifâde eder...” denilmiştir. Bundan çıkarılan sonuç şudur: Hâkim boşama veya ayırma kararı vermedikçe karı - kocanın evliliği devam eder.

İslâm hukukuna göre: Zorlayıcı bir sebep olsun olmasın, koca kendi karısını -hâkim istemese bile- boşayabilir; hâkim onun bu yetkisini selbedemez.

İslâm Fıkhında karı - koca arasını ayırmaya, hâkim aşağıdaki sebepler karşısında yetkili kılınmıştır:

1. Lian olayının ortaya çıkması. Bu durumda tefrik (karı kocayı birbirinden ayırma) ancak hâkimin tefrik hükmüyle gerçekleşebilir. (Bedayiu's-Sanayi' - Kasani : 2/336.) Tabii bu görüş ve ictihad Hanefîlere göredir.

2. Ergenlik çağına girmeden evlenen çiftlerden birinin bu çağa girdikten sonra ihtiyar hakkını kullanması durumudur. Eşlerden biri bu hakkını kullanmak istediğinde, hâkimin tefrik kararına bağlıdır. Hâkim karar verirse, o takdirde ayrılma gerçekleşir. (bk. age.)

3. Kocanın cinsî iktidarsızlığı, iğdiş bulunması ya da tenasül aletinin kesik olması halinde, kadın hakkının za’yedildiğini ileri sürerek hâkime baş vurabilir ve bu durumda hâkim firkat-i butlan ile tefrik hükmünü verir.

4. Adem-i kefaet ya da mehr noksanlığı halinde hâkime başvurulduğu takdirde nikâhı feshedebilir. Ancak bu fesih bir talâk anlamını taşımaz. Çünkü firkat erkek tarafından meydana gelmemiştir. O bu konudaki velayet hakkını kullanmadıkça talâk vaki' olmaz. (Bedayiu's-Sanayi1 - Kasanı: 2/337.)

5. Dârülislâmda karısı Müslüman olduktan sonra kocasının İslâm'a girmemesi halinde hâkim tefrik hükmünü verir. Bunun gibi müşrik ya da mecûsî olan koca dârülislâmda Müslümanlığı kabul ettikten sonra karısı İslâm'a girmeyecek olursa, hâkim yine tefrik hükmünü verir. Çünkü birinci şekilde Müslüman bir kadın bir gayri müslim erkekle evli kalamaz. İkinci şekilde Müslüman bir erkek müşrike ya da mecusîye bir kadınla evlenemez, daha önce evlenmişlerse evlilikleri devam edemez.

Bu durumda İslâmiyeti kabul etmemek koca tarafından ise bu tefrik, talâk mahiyetindedir. Kadın tarafından ise sadece fesih mahiyetindedir. (Bedayiu's-Sanayi' - Kasani: 2/337.)

Sözünü ettiğimiz hüküm Hanefîlere göredir, Şafi'lere göre ise şöyledir: Karı kocadan biri Müslüman olduğu takdirde, firkat kendiliğinden meydana gelir. Ancak cinsel temas vuku' bulmadan önce Müslüman olmuşsa, firkat derhal vaki' sayılır. Cinsel temas meydana geldikten sonra Müslüman olmuşsa, üç hayz (ayhali) geçtikten sonra firkat vaki' olur.

6. Karı kocadan birinin irtidad etmesi (dinden çıkması) halinde tefrik hükmü verilir. Ancak bu kadının irtidadından dolayı meydana gelen firkat, talâk mahiyetinde değildir. (Ebû Hanife ile Ebû Yusuf'a göredir. İmam Muhammed'e göre, bu da firkat-i talâk sayılır). (Bedayiu's-Sanayi' - Kâsani: 2/337.)

İrtidad olayı meydana geldikten sonra, koca ayrılmak istemese bile hâkim derhal tefrik hükmünü verir. İkisi birden irtidad edecek olurlarsa, istihsanen firkat vaki' olmaz. (Bedayiu's-Sanayi' - Kasam : 2/337.)(bk. Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 3/66-68.)

Beşinci madde hakkında farklı görüşleri öğrenmek için tıklayınız:

- Ehl-i kitap mensubu olan karı kocadan, kadın Müslüman olur kocası Müslüman olmazsa, bu durumda İslamiyeti seçen kadın kocasından ayrılmak zorunda mıdır?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet