Ebu Hanife'nin "Fıkhu'l-Ekber" eserine göre, Allah'a mekan isnat eden kafir olur mu?

Ebu Hanife ''Fikhu'l-Ekber'' eserinde; "Bilmiyorum, Rabbim semada mı yoksa arzda mıdır?" diyen kimse kâfir olur. Keza "Allah arşın üzerindedir." diyen de; "Bilmiyorum, arşda mı, semada mı; yoksa arzda mıdır?" diyen de böyledir. yazıyor. Bu ne demektir nasıl anlamak gerekir?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

İmam Azam’ın inanç esaslarını açıklayan eseri "el-Fıkhu’l-Ekber"dir. Ebu Hanife Hazretleri yerden ve mekandan münezzeh olan Allah hakkında, yer ve mekan izafe etmenin mümkün olmadığını söylemektedir.

Bu eser üzerine değişik çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan biri de Aliyyü'l-Kari’nin yaptığı şerhtir. Aliyyü'l-Kari İmam Azam'ın bu sözlerini şöyle açıklıyor:

Allah Teâlâ: «O, kullarının üstünde gâlibdir...» (1) buyurmaktadır. Allah Teâlâ'nın mahlûkatı üzerindeki yüceliği, yer ve mekan yönüyle yücelik değildir. Aksine üstün ve yüce olması itibariyledir. Nitekim Ehl-i sünnet velcemaata göre benimsenen görüş de böyledir. Hatta Mu'tezile, Hâriciler ve sâîr bid'at ehlinin görüşü de böyledir. Ancak, Allah Teâlâ'ya yön ve taraf isnad eden bazı kimseler ile Mücessime taifesi hariçtir. Allah Teâlâ, bunların söylediklerinden beri ve yücedir.

Yücelik ve üstünlük sıfatına delâlet eden bazı hadîs ve âyetler, selef bilginlerinin Allah Teâlâ'nın yücelik sıfatını isbat edecek delillerdir. Ancak ne var ki hepsi de galip, kahir, hâkim sıfatlarının ifâde ettiği yücelikle te'vil edilmiştir.

Ebû Muti' el-Belhi'den rivayet edilen husus da bu kabildendir ki, o, Ebû Hanîfe'ye «Rabbim gökde midir, yoksa yerde midir, bilmiyorum.» diyen kimsenin durumunu sorunca Ebû Hanîfe (r.a) şöyle cevap verdi: O kâfir olmuştur. Çünkü Allah Teâlâ: «Rahman (olan Allah) Arş'ı istila etti.» (3) buyurmuştur. O'nun Arş'ı yedi kat göklerin üstündedir.

Şeyh el-İmam İbn-i Abdüsselam “Halli'r-Rumuz” isimli kitabında İmam-ı A'zam'ın şöyle dediğini zikretmiştir : «Kim, Allah'ın gökte mi, yoksa yerde mi olduğunu bilmiyorum,» derse, o kimse kâfir olur. Çünkü bu söz Cenab-ı Hakk'ın bir mekânı olduğu hususunda yanlış kanaat verir. Kim ki, böyle bir yanlış kanaata sahib olursa, o kimse müşebbihedendir. Allah’ı mahlukata benzetmiş olur ki bu asla doğru olmaz. İmam Azam Hazretleri de Allah'a mekan ve yer manasına gelecek şeylerden sakınmamız gerektiğini söylemektedir.(4)

Dipnotlar:

(1) En'âm, 6/61.
(2) Tahâ, 20/5.
(3) Bakara, 2/86.
(4) bk. Aliyyü'l-Kari, Fıkh-ı Ekber Şerhi, Hisar Yayınevi.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet