Cehennem, mümine serin mi olacak?

- Peygamberler de dahil herkesin cehenneme gireceği, ancak müminler için cehennemin serin olacağı söyleniyor, doğru mu?

Değerli kardeşimiz,

Evet, günahından dolayı cehenneme giren müminlerin azabı daha hafif olacak, bazı müminler için serin de olabilir. Ancak “İyi kötü herkes cehenneme girer” ifadesi yanlıştır. Zira doğrudan cennete giden bütün peygamberler başta olmak üzere, pek çok evliyalar ve müminler vardır.

O hâlde, herkesin cehenneme uğramasıyla ilgili ayet ve hadisleri, doğrudan cennete girenler için, cehennemin içine girecekler anlamında değil, cehennemin üzerine kurulan sırattan geçecekleri şeklinde anlamak gerekir.

Çünkü ayet ve hadiste geçen kelime girmek anlamındaki duhul kelimesi değil vürud kelimesidir.

Nitekim Meryem suresinin 71-72. ayetlerinde söz konusu edilen ifadeyi bizzat Hz. Peygamber (asm) açıklamış ve “vürud” ile “duhul”ün aynı şey olmadığına dikkat çekmiştir.(1)

Herkesin cehennemi görmesi; oraya gireceği veya orada yanacağı anlamına değildir. Sırat köprüsü cehennem üzerinde kurulu bulunduğu için oradan geçmek zorunluluğu vardır.

Bu kısa bilgiden sonra detaya gelince:

İlgili ayetlerin mealleri şöyledir:

“Sizden hiç kimse yoktur ki cehenneme varmasın. Bu Rabbinin katında kesinleşmiş bir hükümdür. Sonra Allah’ı sayıp günahlardan sakınan takva sahiplerini kurtaracak, zalimleri ise diz üstü çökmüş vaziyette orada bırakacağız.”(2)

mealindeki ayetlerde bu gerçeğe vurgu yapılmıştır.

Bu ayetinin lafız ve mana yönüyle diğer ayetlerden bağımsız değerlendirilmesi sonucu, orada bütün insanların (mümin ve kafirlerin tamamının) kastedildiği söylendiğinde(3) müminlerin cennete, kâfirlerin ise cehenneme gireceklerini bildiren diğer ayetlerle(4) aralarında lafız ve anlam yönüyle zahiren bir tezat ve çelişki meydana getirir.

Ayette yer alan “vürud” kelimesi, ayetin anlaşılmasında kilit rol olmaktadır. Kelimenin ayet içerisinde taşıdığı anlamı tespit etmeye çalışan müfessirler, onun ilk dönemde nasıl anlaşıldığına dair açıklamalar yapmışlar, sahabe ve tabiînden gelen rivayetleri değerlendirmişleridir.

Buna göre kelimeye cehenneme “girme” anlamı verenlerin başında İbn Abbas, Mücahid, İbn Cüreyc gibi âlimler gelmektedir.(5)

Ancak öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, ayete hangi anlam verilirse verilsin, hiçbir müfessir müminlerin cehenneme girip ateşe maruz kalacağını ve orada eza göreceğini söylememiş, aksine müminlerin oradan herhangi bir ezaya maruz kalmadan geçeceğini istisnasız kabul etmiştir. Bu hâliyle diğer ayetlerle aralarında bir tearuz, ihtilaf ve tezatlık durumu bulunmamaktadır.

Bununla beraber, ayetin sağlıklı anlaşılması yönünde bazı açıklamalar gerekli görülmektedir. Şöyle ki;

Ayette geçen kelimeyi “girmek” anlamında alanlara göre ayetin anlamı “Kesinlikle sizden hiç kimse cehenneme girmekten geri kalmayacaktır.” olmaktadır.

Buna göre ayete getirilen bu yorum nasıl anlaşılacaktır? Zira cehennemin tabiatı yakmaktır ki içine giren her şeyi yakıp parçalar.(6) Bu tabiatta olan bir yerden müminlere herhangi bir zarar vermeden geçme nasıl olacaktır? Zira diğer ayetlerde cehenneme sadece günahkarların gireceği bildirilmişken, doğrudan cennete girecek olan müminlerin oraya girmesi konusuyla bu nasıl telif edilecektir?

Ayete “girme” anlamı verenler bunu şu şekilde izah etmektedir:

Burada müminlerin cehenneme girmesi ceza amaçlı olmadığından geçişleri sırasında ateş onlara serin ve selamet olacak ya da onun yakıcılık özelliği bulunmadığı zamanda, o katı ve sönük hâldeyken müminler geçecektir. Her ne kadar bunu destekleyici mahiyette olmak üzere, cehennemin müminlere hitaben çabuk geçmelerini, zira nurlarının ateşini engellediğini söyleyeceğine dair rivayete yer verilmiş olsa da bu hadis, muhaddislerce zayıf veya münker kabul edilmektedir.(7)

Cehenneme herkesin gireceği ancak müminler için serin olacağıyla ilgili Cabir b. Abdullah’tan şu rivayet nakledilmektedir:

Ebu Sümeyye’den rivayetle o şöyle dedi: “Biz buradaki vürud ile ilgili ihtilafa düşmüştük. Bazılarımız, mümin bir kimse oraya (cehennem) girmeyecektir, derken bir kısmımız ise herkes oraya girecek fakat Allah muttaki kullarını oradan kurtaracak, dediler. Cabir b. Abdullah’la karşılaşınca ona dedim ki; Vürud hakkında ihtilafa düştük, deyince o, herkes oraya varacaktır, dedi.

Süleyman (ravi) bir defasında herkes oraya girecek dedi. Ona dedim ki biz vürudun ne olduğu hakkında ihtilafa düştük, bazımız mümin cehenneme girmeyecek, bazımız da herkes oraya girecek, dediler. Bunun üzerine o, iki parmağını iki kulağına götürdü ve şöyle dedi: Susun! Allah’ın Resulünün şöyle dediğini duymamış olsaydım (bunu size söylemezdim.) Resulullah’ın şöyle dediğini işittim: Vürud, duhul (girmek) demektir, itaatkar ve asi herkes istisnasız oraya girecektir. Tıpkı İbrahim’e (as) olduğu gibi müminlere de cehennem serin ve selamet olacaktır. Hatta ateş (cehennem) onların soğukluğundan feryad edecektir. Sonra Allah takva sahiplerini kurtaracak ve zalimleri orda dizüstü çökmüş vaziyette bırakacaktır.(8)

Ancak bu rivayet sahih değildir. Bu nedenle doğrudan cennete girecek olanların cehenneme girmeden cennete gireceklerini bildiren ayet ve hadislerin esas alınması daha doğru olur.

Nitekim sahih bir hadis-i şerifte hem doğrudan cennete girecekler olanların varlığına hem de Meryem Suresinde geçen ifadenin cehenneme girmek anlamına geldiğine dikkat çekilmiştir:

Hz. Ümmü Mübaşir anlatıyor:

“Hz. Peygamberi dinledim şöyle diyordu: 'Ashab-ı Şecere’den (ağaç altında elçiye biat edenler) hiç kimse inşallah cehenneme girmeyecektir.' Bunun üzerine Hafsa (r.anha) annemiz: Hayır ey Allah’ın Resulü, dediyse de Resulullah onu azarladı.

Bunun üzerine Hafsa validemiz 'İçinizden oraya girmeyecek hiç kimse yoktur.' Meryem suresi, 71. ayeti okudu. Resulullah da cevaben 'Sonra korunanları kurtarırız ve zalimleri öyle diz üstü çökmüş olarak bırakırız.' Meryem, 72. ayeti okudu”(9)

Kaynaklar:

1) bk. İbn Mace, Züht, 33, no: 4281.
2) Meryem, 19/71-72.
3) Ebu Hayyan el-Endelüsî, Bahru’l- Muhît, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye,1993), 6:197.
4) Örnek için bk. Bakara 2/25, 39; Lokman 31/ 6-9; Vakıa 56/88-95; Nebe 78/17-35; İnfitar 82/13-14.
5)  Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Câmiu’l-Beyan an Te’vîli Âyi’l- Kur’ân, (Kahire, Dâru Hicr, 2001), 15: 591-
592,594.
5) İbn Abbas’ın görüşünü benimseyenler ve âyetleri bu doğrultuda açıklayanlar arasında Mukatil b. Süleyman da yer almaktadır. Mukâtil b. Süleyman, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, (Beyrut: Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, 2002), 2:635.
6) Hümeze 104/6-7.
7) Ebu Kasım Süleyman b. Ahmed et-Taberani, el-Mucemü’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, (Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983), 22: 258-259. Beyhakî ve İbn Adiyy hadisin münker, Sahavî ise zayıf olduğunu söylemektedir. Ebubekir Ahmed b. Hüseyin Beyhakî, Şu’abu’l-îman, (Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 2000), 340; Muhammed Abdurrahman Sahavî, el-Mekâsıdu’l-Hasene, (Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1985), 262; Ebu Ahmed b.
Adiyy el- Cürcânî, el-Kâmil fi Zu’afâi’r-Ricâl, (Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1997), 8: 130.
8) Ebu Kasım Süleyman b. Ahmed et-Taberani, el-Mucemü’l-Kebîr, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, (Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1983), 22: 258-259. Beyhakî ve İbn Adiyy hadisin münker, Sahavî ise zayıf olduğunu söylemektedir. Ebubekir Ahmed b. Hüseyin Beyhakî, Şu’abu’l-îman, (Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 2000), 340; Muhammed Abdurrahman Sahavî, el-Mekâsıdu’l-Hasene, (Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1985), 262; Ebu Ahmed b.
Adiyy el- Cürcânî, el-Kâmil fi Zu’afâi’r-Ricâl, (Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1997), 8: 130.
9) Müslim, Fedailü’s-Sahabe 43; Detaylı bilgi, kaynak ve değerlendirme için bk. Mehmet Yalınkılıç, Meryem Suresi 71. Ayet Bağlamında İşkali Giderme Yöntemleri, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2018/2, Cilt: 5 Sayı: 9 s. 463-482; Süleyman Pak, Ayetler Arası Anlam Bütünlüğü Bağlamında Her Ferdin Cehenneme Uğrayacağı Meselesine Dair Bir Değerlendirme (Meryem 71. Ayet Örnekliğinde), Tafsir Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1 (Mayıs 2022): 105-123.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet