Bayezid-i Bistami hakkında bilgi verir misiniz?

- Cafer-i Sadık ile görüştüğü doğru mudur? 
- Hangi mezhepten sayabiliriz?
- Ve hangi makamda bilmeliyiz?
- Tabiin olduğu için mezhebe bağlı olup içtihat yapabilir miydi?

Değerli kardeşimiz,

Bayezid-i Bistami, İran’ın Horasan eyaletinde bulunan Bistâm kasabasında doğmuştur.

Kuşeyrî, Bayezîd’in vefat tarihi olarak 234 (848) ve 261 (875) yıllarını verir ve son tarihi tercih eder. Herevî de 261 tarihini daha doğru görür. Sülemî aralarında bir tercih yapmaksızın her iki tarihi de kaydeder. Sehlegî ise Bistâmî’nin 234’te yetmiş üç yaşında iken vefat ettiğini söyler ki, bu duruma göre Bayezîd 161’de (777) doğmuştur.

Mezheben Hanefî olduğu bilinir.

Ancak Şiî kaynaklar genellikle Bayezîd’in altıncı imam Cafer es-Sadık’ın (ö. 148/765) talebeleri arasında yer aldığını kaydederler. Fakat bu rivayet tarih bakımından doğru değildir. Bu durum Bayezîd’i Şia’ya yakın gösterme gayreti olarak kabul edilebilir.

Bayezid’in en öne çıkan yönü mutasavvıf olmasıdır. Şakīk-ı Belhî, Hâtim el-Esam, Ahmed b. Hadraveyh, Zünnûn, Ebû Türâb en-Nahşebî, Yahyâ b. Muâz ve Sehl b. Abdullah gibi sufilerle çağdaştır. Kaynaklarda Bâyezîd’in Ebû Ali es-Sindî adında birine intisap ettiği, ondan tevhid ve fena ilmini öğrendiği kaydedilir. Kendisinin de pek çok mürid ve halifesi vardır.

Bayezîd tasavvuf tarihinde sekr, fena, melamet, tevhid, marifet, muhabbet, mirac ve îsâr gibi konulardaki sözleri ve şathiyeleriyle tanınır. O, salikin kendinden geçip (sekr), benliğini yok ederek (fena) Hakka ermesi gerektiği düşüncesindedir. Salik bu dereceye ancak sürekli riyazet, çetin nefis mücadelesiyle birlikte, derin tefekkür ve dikkatli murakabe ile erişebilir.

Bayezid-i Bistami’nin şathiyye tarzında sözleri meşhur olmuştur. Mutasavvıfların zevkle tekrarladıkları ve dillerinden düşürmedikleri söz konusu şathiyeler, bazı fıkıh ve kelam alimlerince eleştirilmiştir.

Hadis, fıkıh ve kelam alimlerinden çoğu Bayezîd’in şathiyelerini doğru bulmamakla birlikte, sekr halinde söylenmiş olmasını dikkate alarak kendisini mazur görmüşlerdir.

İslam alimlerini Bayezid ve onu şatahat nevinden sayılabilecek sözler hakkındaki tavırları bakımından üç gruba ayırmak mümkündür:

1. Bayezid’in tavrını ve sözleri doğru bulmayıp eleştirenler.

2. Koşulsuz kabullenenler, yani yaşadığı manevi sekr (sarhoşluk) sebebiyle sözlerini mazur görenler.

3. Herhangi bir hüküm belirtmeyenler.

Sufiler Bayezid’i velayet makamında görürler. Bazıları onun şatahatlarını hoş karşılamasa da genel olarak hüküm belirtmeme yolunu tercih ederler.

Bayezid-i Biztami, tabiinden de olsa, mezhebe bağlı içtihad yetkisine sahip olmamıştır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet