Alzheimer - Alzaymır, Demans hastası oruç fidyesi vermeli mi?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, alzheimer hastalığının farklı dönemleri ve seyirleri vardır. Bu nedenle her dönem için farklı hükümleri olur.

Örneğin, bir kimse çevredekileri tanıyamayacak kadar alzheimer hastası ise artık dini hükümlerle yükümlü değildir; buna oruç farz değildir, oruç farz olmadığı için fidye vermek de gerekmez, çocuk gibidir.

Bu kısa bilgiden sonra detaya gelince:

İslam hukuku açısından ehliyet kriterini alzheimer hastasına uyguladığımızda sonuçları şöyledir:

- Hafıza, zaman ve mekânı bilme bozukluğunun gerçekleştiği ilk aşamada hastanın ehliyeti, kısmi olarak akıl zayıflığı bulunduğundan ergenlik çağındaki insanın ehliyeti gibidir ve ibadetlerden muaf tutulmaz. Unuttuğu ibadetlerde unutkanlık hükmü uygulanır.

- Konuşma ve yazma zorluğu ve yürüme değişikliğinin görüldüğü ikinci aşamada ise hastanın ehliyeti, temyiz dönemi çocuğun (mümeyyiz sabî) ehliyeti gibidir.

- Zihinsel ve fiziki çöküntünün görüldüğü üçüncü aşamada ise temyiz öncesi döneme (gayrimümeyyiz çocukluk) girer ve eda ehliyeti tamamen ortadan kalkar.

Alzheimer hastasının fiil ehliyetinin belirlenmesinde önemli olan bu evreler, onun hangi hukukî işlemleri yapıp yapamayacağını ve hangi hâllerde yaptığı işlemlerden sorumlu tutulacağını tespit açısından önem arz etmektedir.

- Ehliyeti ortadan kaldırıcı bir duruma ulaşmadıkça, kişi ibadetlerini aksatmasından sorumlu olur.

- Hastalığın uzun müddet sürmesi veya hastalığın ehliyeti ortadan kaldırıcı bir duruma ulaşması, yani yakınlarını dahi bilemeyecek bir safhaya gelmesi hâlinde namaz ve oruç gibi ibadet mükellefiyeti düşer.

Alzheimer hastalığının ilk devrlerinde akli melekeleri tamamen ortadan kaldırmadığı için, alzheimer hastaları tutamadıkları oruçların fidyesini verirler.

Ancak rahatsızlığı aklı başında olmayacak derecede bulunan kimseler ibadetle mükellef olmadıklarından, tutamadıkları oruçlar için fidye vermeleri de gerekmez.

Özetle, alzheimer hastalığının evresine ve hastanın durumuna göre karar vermek gerekir.

Detaylı bilgi için bk.:

- Hüdâ, Nazariyyetü’l-ehliyye: Dirâse Tahliliyye Mukârene Beyne’l-fıkh ve İlmi’n-nefs, el-Ma’hedü’l-Alemi li’l-Fikri’l-İslâmî [The International Institute of Islamic Thought], Herndon 2011.
- Yahya Karaman, Alzheimer Hastalığı ve Diğer Demanslar, Lebib Yalkın Matbaası, Kayseri 2002.
- Gassan, “Harefü’ş-şeyhuhati “Alzheimer”, Merazu Fikdani’z-Zâkireti, Beyrut, 2005.
- “Alzheimer Hastalığı’nda Fiil Ehliyeti”, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, (STED), XXIII(1), 2014.
- Ömer Menekşe, İslam Hukukunda Alzheimer Hastalığının Eda Ehliyeti Üzerindeki Etkileri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 27, 2016, s. 147-181.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet