Allah Kehf sûresinin 50. ayetinde iblisin bir cin olduğunu söyler. O zaman neden Allah meleklere verdiği (Hz. Âdem'e) secde emrini iblis yapmadığı için onu sorumlu tutar?

Değerli kardeşimiz,

Cenab-ı Hak insanı kuru bir çamurdan, cinleri ateşten, melekleri de nurdan yaratmıştır. Yaratılışta ilk sırayı melekler, sonra cinler, ondan sonra da insanlar almıştır. İlk yaratılan insan, aynı zamanda ilk peygamber Âdem Aleyhisselâmdır.

Cenab-ı Hak, Hz. Âdem’i yarattığında meleklerin ona secde etmelerini emretti. Bütün melekler secde ettiği halde iblis secdeden kaçındı. Bundan sonra da kıyamete kadar şeytanlığını devam ettirmek için Allah’tan izin istedi. İsteği kabul edilince de insanları hak yoldan çıkarmaya devam etti.

Meleklerin Hz. Âdem’e secde etmeleri gaybî bir mesele olduğu halde, hadisenin seyri ve şekli hakkında tefsirlerimizde bazı izahlar bulunmaktadır. Secde ânında yalnız melekler mi vardı, yoksa iblis ile birlikte cinler de mevcut muydu, gibi hususlar bazı istifhamları da beraberinde getirmektedir.

Ebu Suud’un izahlarına göre, iblis meleklerle birlikte yaşıyordu, onlar gibi ibadet ediyordu. Secde emri gelince iblis meleklerden ayrıldı.

İkinci bir görüşe göre, meleklerin bir cinsi vardır ki, doğup büyürler, bunlara cin denir. İblis de işte bunlardandı.

Başka bir görüşe göre, secde emri bütün cinlereydi. Fakat Cenab-ı Hak melekleri zikretmekle cinlere de hitap etmiş olmaktadır. Böylece sadece melekler değil, bütün ruhanî varlıklar secde ile emredilmiştir.1

Cin hakkında iki görüş vardır:

1. Bütün ruhanî varlıklara cin denir ki, bu “insan”ın karşılığıdır. Bu durumda melekler ve şeytanlar cin mefhumunun içine girerler. Böylece melek ile cin arasında hem umumi, hem de hususi mânâda bir durum vardır. Her melek cindir; fakat her cin melek değildir.

2. Cin ruhanî varlıkların bir kısmına denir. Çünkü ruhaniler üç kısımdır:
     a. İyiler: Melekler.
     b. Kötüler: Şeytanlar.
     c. Hem iyisi, hem de kötüsü bulunanlar: Cinler.

Safvetü’t-Tefâsir’de verilen bilgiye göre:

1. İblis meleklerden değildir.

2. Melekler masum varlıklardır, hiçbir zaman Allah’a âsi olmamışlardır. Halbuki, iblis secde etmemekle Allah’a karşı gelmiştir.

3. Melekler nurdan, iblis ateşten yaratılmıştır.

4. Melekler doğup üremezler, halbuki iblis ürer ve çoğalır. Kehf sûresinde geçtiği gibi “İblis cinlerdendir.”2

İbni Abbas’tan gelen bir rivayete göre, bazı müfessirler, “şeytanın” insanların ve cinlerin sefih ve fitnekâr kısmına dendiği görüşündedirler. Cinlerden olan şeytanlar var olduğu gibi, insanlardan olan şeytanlar da vardır.

Meleklerin Âdem Aleyhisselâma secde ediş şekline gelince; emredilen bu secdenin Hz. Âdem’e ibadet niyetiyle yapılmadığı açıktır. Çünkü Allah’tan başkasına ibadet etmek şirktir. Hz. Âdem, yeryüzünün halifesi olunca, meleklerin ona secdesi bîat şeklinde olmuştur. Bu hâl, Hz. Âdem’e bir hürmet olmakla beraber, esasta Allah’a yapılan bir ibadettir.

Nitekim, eski ümmetlerde selâmlaşma ibadet kasdı olmaksızın yere kapanarak secde edildiği şekilde vâki olmuştur. Meselâ, Yusuf Aleyhisselâmın kardeşlerinin kendisine secde etmeleri bir tâzim ve saygıdan ibarettir.

Bunlarla beraber, meleklerin Hz. Âdem’e secde etmelerinin ibadet mânâsına alınması da mümkündür. Bu durumda secde edilen gerçekte Cenab-ı Hakk'tır. Hz. Âdem ise bu secdede kıble olmuştur. Dolayısıyla secde yine doğrudan doğruya Allah’a yapılmıştır.3

Diğer taraftan, Cenab-ı Hak melekleri Hz. Âdem’e secde ettirmek sûretiyle kâinatın insana boyun eğdiğini göstermiş; iblisin ona karşı üstünlük dâvâsında bulunmasını zikretmekle de insanlığın maddi ve mânevî gelişmesinde şeytanların ne kadar büyük bir engel teşkil edeceklerine onların dikkatini çekmiştir.

Dipnotlar:

1. Tefsîr-i Ebu's-Suûd, 1:87.
2. Safvetü't-Tefâsir, 1:52.
3. Hülâsatü'l-Beyan, 1:97.

(bk. Mehmed PAKSU, Çağın Getirdiği Sorular)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet