Kuran’da tekrarlanan yedi ayetten maksat nedir?

- Tekrarlanan yedi ayet bir tane olduğuna göre, bu Maun mudur yoksa Fatiha mı? İkisi de olamaz, çünkü Hicr suresinin 15. ayetinde tekil ifade kullanılmıştır.
- ​Hicr, 15: Andolsun ki, biz sana tekrarlanan yedi ayeti ve yüce Kur’an’ı verdik. Bu ayete göre, bir tane Kuran ve bir tane de tekrarlanan yedi ayet verilmiş. Ulema, buradaki tekrarlanan yedi ayetin Fatiha suresi olduğunu söylemiştir hep. Özellikle Fatiha, sürekli namazda da okunduğu için, herhalde böyle bir yorumlamaya gidilmiş.
- Peki Kuran'daki tek 7 ayetli Fatiha mı? Hayır, bir tane daha var. Maun suresi.

Değerli kardeşimiz,

es-Seb‘u’l-Mesânî, naslarda Kur’an ve Fatiha suresi için kullanılan bir terkiptir. Bu terkip, tekrarlanan yedi ayet anlamında değil, tekrarlanan yedi anlamındadır.

es-Seb‘u’l-Mesânî, sözlükte “yedi” anlamındaki seb‘ kelimesiyle “katlamak, bükmek; iki katını almak” manasındaki seny kökünden mesnânın (bir şeyin katı) çoğulu mesânîden oluşur ve “tekrarlanan, iki kattan ibaret olan yedi” anlamına gelir. (Lisânü’l-Arab, “şny” md.; Kāmus Tercümesi, IV, 893-894)

Terkip bu şekliyle Kur’an’da geçmemekte, “Şu bir gerçek ki biz sana ‘tekrarlanan yedi’yi ve yüce Kuran’ı verdik.” (Hicr 15/87) mealindeki ayette “seb‘an mine’l-meŝânî” ifadesi ve “Allah sözün en güzelini, birbiriyle uyumlu ve ‘bıkılmadan tekrar tekrar okunan bir kitap’ olarak indirdi.” (Zümer 39/ 23) mealindeki ayette kitabın (Kur'an-ı Kerîm) sıfatı olarak “meŝânî” kelimesi yer almaktadır.

Ragıb el-İsfahanî, mesânî kelimesinin Kuran sureleri için kullanıldığını belirttikten sonra Hicr ve Zümer surelerinde geçen bu kelimenin “zamanın geçmesiyle değerini yitiren şeylere benzemeksizin tekrar tekrar okunan ve yeniliğini koruyan” manasına geldiğini söyler. (el-Müfredât, “şny” md.)

es-Seb‘u’l-mesânî terkibi hadislerde de yer almaktadır. Hz. Peygamber (asm), Fâtiha’yı “Kur’an’ın en büyük suresi” diye niteledikten sonra onun es-seb‘u’l-mesânî ve kendisine verilen yüce Kuran olduğunu söylemiştir. (Müsned, IV, 211; V, 114; Buhârî, Tefsîr, 1/1, 15/3, Fezailü’l-Ķuran, 9; Tirmizî, Sevâbü’l-Ķuran, 1)

Nitekim bu terkip, namazların her rekatında okunması sebebiyle Fatiha suresinin isimleri arasında yer alır. Resulullah (asm), bir başka hadiste de İncil’e karşılık kendisine mesânînin verildiğini belirtmiştir. (Müsned, IV, 107)

Müfessirler, söz konusu iki ayetin yorumu ve birbiriyle ilişkisi hususunda farklı kanaatlere sahip olmuştur:

- Abdullah b. Mes‘ûd, Abdullah b. Ömer ve Abdullah b. Abbas gibi sahabîlerle bazı tabiîn alimlere göre Resûlullah’a verilen es-seb‘u’l-mesânî, Bakara-A‘râf arasındaki altı sure ile Yunus suresinden (veya Enfâl ve Tevbe’nin birleştirilmiş şeklinden) oluşan yedi uzun suredir (seb‘-i tıvâl). Çünkü bu surelerde farzlar ve dinî hükümler ya da ibret veren haber ve kıssalar tekrarlanmaktadır.

- Hz. Ömer, Hz. Ali ve İbn Mes‘ûd ile İbn Abbas’tan nakledilen diğer bir rivayete göre es-seb‘u’l-mesânî Fatiha suresidir, zira Fatiha her namazda ve her Kuran okuyuşta başlangıç suresi olarak tekrarlanmaktadır.

Üçüncü bir yorum ise, bununla Kur'an’ın tamamının kastedildiği yönündedir. Bu anlayış değişik bir tarikle İbn Abbas’a ve tabiînden itibaren bazı alimlere nisbet edilmiştir.

Bu yorumları nakleden Taberî, sıhhatlerine kanaat getirdiği hadislere dayanarak es-seb‘u’l-mesani ile Fatiha suresinin kastedildiği yorumunun isabetli olduğunu söylemiştir. (Câmiu’l-beyân, XIV, 69-80)

Zemahşerî, Ebû Hayyân el-Endelüsî, Âlûsî ve Elmalılı Muhammed Hamdi gibi müfessirler, terkipte yer alan mesânî kelimesinin içerdiği ikili sistem muhtevasından hareketle Kuran’ın nazmında bulunan birbirine zıt, fakat edebî kuruluş içinde konuya açıklık getiren anlatımlara dikkat çekmişlerdir.

Çağdaş müfessirlerden Emîn Ahsen Islâhî, Kuran’da ikili ve bundan oluşan yedili bir yapı bulunduğu görüşünü savunur. Ona göre Hicr ve Zümer surelerindeki ayetler bunun açık delilidir.

Islâhî Kur’an’ın, kendi içinde bütünlük arzeden en önemli yapı olarak tek tek sureleri kabul etmekle birlikte surelerin bir araya gelerek teşkil ettiği bütünün tek bir surenin içerdiği anlamdan daha güçlü olduğunu söyler. Islâhî, Kuran surelerinin birbiriyle eşleşerek ikili grupları oluşturduğunu, ikili grupların da belli bir düzen içinde birleşerek yedi grubu meydana getirdiğini belirtir. Fatiha, Nur, Ahzab ve Hucurat sureleri ise yedili gruptan hiçbirine girmez. Çünkü Fatiha, Kur'an için bir önsöz mahiyetinde iken diğerleri öteki grup ve surelerin tamamlayıcısı durumundadır. (Birışık, Dîvân: İlmî Araştırmalar, sy. 11 [2001], s. 70-77; bk. TDV İslam ansiklopedisi, es-Seb‘u’l-Mesânî md.)

Özetle, tekrarlanan, övülen veya ikili yedi gibi anlamlara gelen es-Seb‘u’l-Mesânî terkibi ile bütün bu manalar ve daha başka manalar da kastedilmiş olabilir. Bunları birbirine aykırı olarak değil, Kur'an’ın çok manalarından ve zenginliğinden bir kısmı olarak görmenin daha doğru olacağını düşünüyoruz. Kim bilir kıyamete kadar daha nice farklı manalar anlaşılacaktır. Önemli olan bu manaların ve yorumların, iman hakikatlerine, İslamiyet esaslarına, Kur'an’ın ruhuna ve Arabi kurallara aykırı olmamasıdır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet