Avar Halkı ne zaman nasıl Müslüman oldu?
Kafkas Halklarından biri olan Avar halkının ne zaman nasıl Müslüman olduğu hakkında İslam öncesinde ki inançları tarihi kurdukları devlet ve beylikleri şahsiyetleri umera ve ulemaları eserleri hakkında teferruatlı malûmat verebilir misiniz?
Değerli kardeşimiz,
1. İslâmiyet’le İlk Temas
Avarların İslâmiyet’le temasının 11. yüzyıla kadar uzandığı anlaşılmaktadır. Rivayetlerde Hunzah’a İslâm’ı Emîr Ebû Müslim’in getirdiği söylenmiş olsa da Ebu Müslim’in Dağıstan’a gitmediği belirtilir. Buna karşılık 11. yüzyılda Şeyh Ebû Mesleme adlı bir sûfînin bir süre bölgede faaliyet gösterdiği tahmin edilmektedir.
2. Tam İslâmlaşma Dönemi
Avar ülkesinin (Avaristan) kitlevî şekilde ve tamamen Müslüman olması 1558–1606 arasında gerçekleşmiştir. Bu dönem aynı zamanda kısa süreli Osmanlı hâkimiyetinin Avar diyarına ulaştığı dönemdir. Dolayısıyla bölgede İslâm’ın kökleşmesi:
Osmanlı etkisi, yerel ulemanın faaliyetleri, Nakşibendî tarikatının yayılması ile gerçekleşmiştir.
3. Tarikatların Rolü
İslamlaşmadan sonra özellikle Nakşibendî tarikatı 18. yüzyılın ilk yarısından itibaren hızla Avaristan’da yayılmıştır. Bu tarikat: toplumun dinî kimliğini şekillendirmiş, siyasî liderlik (imamet) mücadelesine yön vermiş, Ruslara karşı direnişin ideolojik temeli olmuştur.
1917’de Andi’de toplanan Dağıstanlı alimler de Nakşibendî şeyhi Hotsolu Necmeddin’i imam seçerek imameti yeniden canlandırmışlardır.
Avarların Tarihte Kurdukları Devlet ve Beylikler
1. Avar Hakanlığı (558–805)
2. Avar Hanlığı (Yukarı Dağıstan)
3. Rus Hâkimiyeti Altındaki Dönem
Avar Hanlığı: 1727, 1802, 1803 yıllarında Ruslarla tabiiyet anlaşmaları yapmıştır.
1821’de Sultan Ahmed Han’ın başkaldırısı üzerine Rus işgali yaşanmıştır.
1834’te İmam Hamza Beg, Avar hanlığını yıkmış ve Rusları kovmuştur.
1859’da Şeyh Şâmil’in teslimiyetinden sonra Avar Hanlığı Ruslarca yeniden kurulmuşsa da: 2 Nisan 1864’te tamamen ortadan kaldırılmış ve bölge Rusya'nın bir okrugu (vilayeti) hâline getirilmiştir.
Ruslara Karşı Direniş ve İmamlık
Avar toplumu, 19. yüzyılda özellikle Nakşibendî şeyhleri liderliğinde büyük bir direniş merkezi hâline geldi.
Öne çıkan şahsiyetler:
Gazi Muhammed – İlk Nakşibendî imam; 1832’de Ruslarca öldürüldü.
İmam Hamza Beg – 1834’te Avar Hanlığı’nı yıkan imam.
Şeyh Şâmil (III. İmam) – 1834–1859 arasında Kafkas direnişinin lideri; Avar kültüründe en güçlü figürdür.
Hotsolu Necmeddin – 1917’de imam seçilen lider.
Uzun Hacı ve Said Şamil – 1917–1925 arası Bolşeviklere karşı direniş liderleri.
Önemli mekanlar
Ahulgoh, 1839’da Şeyh Şamil’in 100 müridinin şehid düştüğü yer.
Gimri, İmam Gazi Muhammed’in mezarının bulunduğu köy.
Kıpçak (Kuzey Azerbaycan) – Hacı Murad’ın mezarı.
Özetle:
Avarlar İslâmiyet’i, 11.. yüzyılda ilk temaslarla tanımaya, 1558–1606 arasındaki Osmanlı etkisiyle topluca kabul etmeye, 18. yüzyıldan itibaren Nakşibendilik ile derinleştirmeye başarmışlardır.
İslam sonrası kültürleri, edebiyatları, liderlik kurumları (imamlık) ve Ruslara karşı direnişleri bütün Kafkasya’nın tarihini etkileyen güçlü bir medeniyet oluşturmuştur.
Kaynaklar:
Şerafeddin Erel, Dağıstan ve Dağıstanlılar, İstanbul 1961.
İtogi Vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1970 goda, Moscow 1973, IV.
Naselenie SSSR, Po dannım Vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1979 goda, Moscow 1980.
İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1984, s. 151-156.
S. A. Tokarev, Etnografiya Narodov SSSR, Moscow 1958.
A. Agaev, “Dagestansı: Narod, natsiya ili druyaga obşçost?”, Sovetskiy Dagestan, sy. 2, Moscow 1985, s. 8-14.
BSE, “Avarskaya Yazıka”, “Avarskoe Hanstva”, “Avartsi”, “Dagestanskaya Avtonomnaya Sovetskaya Respublika (Literatura)” md.leri.
Mirza Bala, “Dağıstan”, İA, III, 447-451.
Fikret Işıltan, “Şeyh Şâmil”, İA, XI, 468-474.
H. Carrère d’Encausse – A. Bennigsen, “Avars”, EI2 (İng.), I, 755-756.
bk. DİA, Avarlar md.
Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet
