Allah'ın, yaratmaktaki ''Ol'' emrini nasıl anlamak gerekir?

Değerli kardeşimiz,

“Ol” emrinin hakikat mi yoksa mecaz mı olduğu eskiden beri tartışılmıştır. “Hakikattir” diyenler olmuşsa da ekser Kur'an yorumcuları, bunun mecaz olduğunu ifade ederler. Fahreddin Razi, her kelamın zahirine göre değerlendirilemeyeceğini beyan sadedinde şu örneği verir:

 “Duvar çiviye 'Niye beni yarıyorsun?’ demiş. Çivi de demiş: 'Beni çakana sor!'” (Razi, IV, 28)

Türkçe’de de benzeri deyimler vardır ve bu deyimler “melfuzuna göre değil mantukuna” göre değerlendirilir. Yani kelamın zahiri nazara alınmaz, ne kastedildiğine bakılır. Mesela; “Niye bu kadar ihtiyatlı hareket ediyorsun?” dediğimiz biri; “Sütten ağzım yandı da yoğurdu üfleyerek yiyorum.” diye cevap verse, illa sütten ağzının yanması gerekmez. Bazılarından gördüğü ihmalleri veya ihanetleri böyle bir deyimle anlatmıştır.

Dolayısıyla “Ol” emri yaratmaktaki sür’ati ifade için bir mecazdır. Yoksa ortada böyle bir konuşma söz konusu değildir. İtaatkâr bir memurun, emir verildiğinde, beklemeden, tereddüt etmeden, diretmeden emri yerine getirmesi gibi, Allah’ın olmasını istediği şeylerin de direnmeden, beklemeden vücut sahasına çıkmalarını ifade eder. [Mahmûd b. Ömer Zemahşeri, Keşşâf an HakâikıĞavâmizi’t-Tenzîl, (Tefsîru’l- Keşşâf) I, 307; Razi, IV, 28; Beydavi, I, 84; Ebu’l-Berekât Nesefî, Medâriku’t- Tenzîl ve Hakaku’t- Te’vîl, (Tefsîru’n- Nesefî) I, 71; Bursevi, V, 36; İbnu’l- HasenTabersî, Mecmau’l- Beyan, V, 6]

 “Ol” Emrine Bir Misal

1970’li yıllarda televizyonu elle açar kapardık, sonra kumanda ile açtık kapattık, kanallarda gezinti yaptık. Şimdilerde ise elini kullanamayanlar için geliştirilen sistem sayesinde mücerret irade ile açıp kapamak mümkün.

Yine eskilerde telefon numaralarını elle tek tek çevirirdik, sonra tuşlara bastık, derken sesimizle arayabildik.

İleri bir teknoloji ile bir oda içerisinde sanal bir dünya meydana getirebiliriz ve bu sanal dünyaya istediğimiz gibi hükmedebiliriz. Temsilde hata olmasın, Allah’ın âlemdeki icraatının ve tasarruflarının böyle bir kolaylıkta olduğu -künhünü bilmesek bile- gözler önündedir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet