Batıl ile yaratmak da mı var?

- Hak ile yaratmak ne demek, batıl ile yaratmak da mı var?
"O, gökleri ve yeri hak ile yarattı. O, 'Ol' dedi, hemen olur." ayetindeki hak ile ifadesi mutlak gerçek veya mutlak gerçeklik mi demektir?
- Ayrıca hak ile yaratmanın olması aynı zamanda batıl ile yaratmanın da olduğu anlamına gelir mi?

Değerli kardeşimiz,

Öncelikle ifade edelim ki, “Hak ile yaratmak”, Allah’ın kâinatı boş ve gayesiz değil hikmet, adalet ve gerçeklik üzere yaratmış olmasıdır; bu da onun fiillerinde batıl ve abesin asla bulunmadığını gösterir.

“O, gökleri ve yeri hak ile yaratandır. O, ‘Ol!’ dediği gün, her şey oluverir. Onun sözü haktır. Sur’a üflendiği gün mülk yalnız onundur. Gizliyi ve açığı bilendir; o, hikmet sahibidir, her şeyden haberdardır.” (Enam, 6/73)

Bu ayette geçen “hak ile yaratmak” ifadesi, varlık âleminin boş yere, gayesiz veya abes olarak yaratılmadığını bildirir. Yani Allah, gökleri ve yeri bir oyun, eğlence veya rastgelelik içinde değil; gerçek bir maksat, hikmet ve düzen üzere yaratmıştır.

Nitekim başka bir ayette şöyle buyrulur:

“Biz gökleri, yeri ve bunların arasındakileri bir oyun olsun diye yaratmadık.” (Enbiyâ, 21/16)

Dolayısıyla “hak ile yaratmak”, yaratılışın hakikat, hikmet ve adalet üzere olması demektir. Allah’ın fiilleri, emirleri ve hükümleri batıl, boş veya yanlış olamaz. O’nun her işi, bir hikmete, bir gayeye ve hakikate dayanır.

“Batıl ile yaratmak” var mı?

Burada “hak ile yaratmak” denilmesi, “batıl ile yaratmak da vardır” anlamına gelmez.

Zira iki zıt kavramdan birinin zikredilmesi, her zaman diğerinin de bulunduğunu göstermez.

Nasıl ki “Bugün çok sıcak” demek, “Dün mutlaka soğuktu” anlamına gelmezse;

“Allah gökleri ve yeri hak ile yarattı” demek de “Batıl ile yaratmak mümkündür” anlamına gelmez.

Aksine, bu ifade, Allah’ın yaratışının bütünüyle doğru, yerli yerinde ve hikmetli olduğunu beyan eder. Çünkü O’nun mülkünde cereyan eden her şey, hakkın tecellisidir. Malik, mülkünde dilediği gibi tasarruf eder; fakat Allah’ın tasarrufları, her hâlükârda güzeldir, doğrudur, hak ve adalet üzeredir.

“Hak ile yaratmak” ifadesinin anlam derinliği

Müfessirlerden Kurtubî bu ayetteki “hak ile” ifadesini, “O, hak sözüyle yaratandır; yani O’nun ‘Ol’ emriyle varlık meydana gelir” şeklinde açıklar.

Buna göre “hak”, Allah’ın kelâmında, hükmünde ve yaratışında mutlak doğruluk ve gerçeklik anlamına gelir.

Fahreddin Râzî de, “Allah Teâlâ’nın hak olan sözü, ‘Ol!’ deyip de her şeyin oluverdiği gündür” diyerek bu gerçeği vurgular.

İbn Kesi bu ayeti, yaratılışın ciddiyet ve hikmet üzerine kurulduğunu vurgulamak için yorumlar.

Şöyle der:

“Yani Allah, gökleri ve yeri batıl üzere değil, hak üzere yarattı. Her birini belirli bir hikmet ve düzen içinde takdir etti. Kâinatın yaratılışı bir oyun veya eğlence değil, kullara ibret ve hikmet vesilesidir.”

Ona göre “hak ile yaratmak”, kâinattaki tüm düzenin, ölçünün ve güzelliğin ilâhî hikmetin eseri olduğunu ifade eder.

Elmalılı, ise ayeti şu şekilde tefsir eder:

“Hak ile yaratmak, yaratılışın bir gayeye, bir hikmete, bir adalete dayanmasıdır. Batıl ise boş ve manasız olandır. O hâlde Allah’ın yaratması, hakikatin kendisi; batıl olan her şey ise yaratılıştan uzak ve geçicidir.”

Elmalılı’ya göre, hak ile yaratılış, Allah’ın bütün fiillerinin “doğruluk, güzellik, adalet ve hikmet” üzere cereyan ettiğini ifade eder.

Buradaki “Allah’ın sözü haktır” ifadesi, O’nun hükmünün zulümden, abeslikten ve batıldan tamamen uzak olduğunu bildirir.

Yani bu ayetteki “hak” kavramı, yalnızca “doğru” anlamında değil; aynı zamanda mutlak gerçeklik, adalet, hikmet ve kemal manalarını içinde taşır.

Allah’ın yaratışı, sözü ve hükmü her yönüyle haktır. O’nun fiillerinde ne eksiklik ne de gayesizlik bulunur.

Sonuç

“Hak ile yaratmak”, kâinatın boşuna değil, bir hikmet ve gaye üzere yaratıldığını,

“Batıl ile yaratmak” ise zaten Allah hakkında düşünülemeyecek bir imkânsızlık olduğunu ifade eder.

Bu itibarla ayetin manası şöyle özetlenebilir:

“Allah gökleri ve yeri, abes ve batıldan uzak, tam bir hikmet ve doğruluk içinde yaratmıştır. O’nun ‘Ol’ buyruğu gerçektir; hükmü, adaleti ve kudreti tamdır. O, her şeyi bilen, her hükmünde hikmetli olandır.”

Dolayısıyla “hak ile yaratmak”tan zıddı olan batıl bir yaratışın varlığı değil; bilakis batılın yaratılışta yer bulamayacağı anlaşılır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet