Kur'an'da kinaye sanatı var mıdır?

Değerli kardeşimiz,

Kur'an ve Kinaye

Kinaye, bir fikri, bir düşünceyi kapalı söylemektir. Meselâ, cö­mert insan için “eli açık,” cimri için “eli sıkı,” israfçı insan için “eli delik,” kibirli insan için “burnu büyük,” iffetli kişi için “eteği temiz,” kıt anlayışlı kimse için “kalın kafalı” şeklindeki ifadeler hep birer kinayedir. Kinayede, kelâmın ilk anlamı değil, ikinci anlamı kas­tedilir. Meselâ kibirli insan için kullanılan “burnu bü­yük” ifadesi, o kimsenin burnu gerçekte küçük olsa bile, doğru bir söz olur.

Bir hakikati doğrudan söylemenin uygun olmadığı durum­larda, kinayeli söylemek daha edebî olur. Meselâ, tuvalete giden bir kimsenin "Abdest tazelemeye gidiyo­rum" demesi, nazikçe bir ifadedir.

Edebin menbaı olan Kur'an-ı Kerim ayetlerinde bu­nun pek çok örneğini bulmak mümkündür. Meselâ, ka­dın ve erkeğin evlilik ilişkisinden, “kadınlara do­kun­mak,” “birleşmek” gibi kinayeli ifadelerle bahse­dilmiş­tir. (bk. Nisa, 4/21, 43.)

Kur'an-ı Kerim'deki şu ayet, latif bir kinaye örneği­dir. Şöyle ki:

اِنَّ الَّذ۪ينَ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ اَبْوَابُ السَّمَٓاءِ وَلاَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتّٰى يَلِجَ الْجَمَلُ ف۪ى سَمِّ الْخِيَاطِۜ  “Ayetlerimizi yalanlayan ve onlara inanmayı kibir­le­rine yediremeyenlere, gök kapıları açılmaz ve deve iğ­nenin de­liğinden geçinceye kadar cennete giremez­ler." (A'raf, 7/40.)

Ayette ge­çen “deve iğnenin deliğinden geçin­ceye ka­dar cennete gire­mezler” ifadesi, bazılarınca “Acaba deve iğnenin deliğinden geçer mi, yoksa geçmez mi?" şek­linde tartışma konusu olmuş­tur. Hâlbuki belâ­ğata aşina olanlarca malûmdur ki bu gibi ifadeler “asla mümkün değildir” anlamından kinaye olarak kullanı­lır. Türkçedeki “Balık kavağa çıkınca...” ifadesi de bu­nun gibidir. (Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, III, 2161.)

Bir edibimiz ayete telmihte bulunarak şöyle der: “Benim başıma gelenler devenin başına gelse, cehennemde kimse kalmazdı.” Yani, benim başıma gelenler devenin başına gelse, çöp gibi kalırdı, o zaman iğnenin deliğinden rahatça geçerdi. Bu gerçekleşince de herkes cennete girerdi.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet