SENET, BONO VE ÇEK SATMAK VEYA SATIN ALMAK CAİZ MİDİR?

Senet, bono ve çek satmak veya satın almak caiz değildir. Çünkü bunlar para veya meta` değiller. Ancak zimmetteki parayı sağlama bağlamak için birer teminattır.

Malik şöyle rivayet etmiştir: Mervan bin Hakem`in zamanında bir çeşit çek çıkmıştı. Halk, karşılığını almadan birbirine satmaya başladılar. Bunun üzerine Zeyd bin Sabit bazı sahabe ile birlikte Mervan`a gittiler: "Ey Mervan, faiz ile alış veriş yapmayı mübah mı kılıyorsun?" dediler. Mervan: "Allah`a sığınırım, bu ne demektir? Dedi. Sahabeler: "Halk, karşılığını almadan bu çeklerle alış veriş yapıyor" dediler. Bunun üzerine Mervan, emniyet mensuplarını gönderdi, onlarla alış veriş yapanları ta kip ederek malları ellerinden alıp sahiplerine iade ettiler (al-Muvatta).

Ayrıca şimdi olduğu gibi, Osmanlılar zamanında da maaşı beytü`l-maldan veya vakıf gelirinden verilmek üzere memur ta`yin ediliyordu. Memura, takdir edilen aylığa "Camekiye" denilirdi. Camekiye`nin satışıyla ilgili İbn Abidin şu fetvayı nakil ediyor: Musannife Camekiyenin satışı soruldu. Yani adamın birinin maliyeden alacağı aylığı vardır. Henüz vakti gelmeden ihtiyacından dolayı, miktarından daha düşük bir para ile satıyor, böyle bir satış caiz midir?

Musannif şöyle cevap verdi: Alacaklı, alacağını verecekliden başka bir kimseye satamaz (Durru`l-Muhtar).

Ancak birisinin başkasına vereceği olduğu gibi, başkasından alacağı da olur. Borcunun vadesi ile elindeki çekin vadesi birbirine tevafuk ederse, bu çeki alacaklıya verebilir. Bu çek satışı değil, borcun havalesi sayılır. Hülasa sened, bono ve çek satılmaz, alınmaz ve zekat olarak verilmez. Yalnız devletin verdiği çek ve bono -va`deleri geldiği takdirde- ile para arasında fark yoktur. Va`deleri gelmemiş ise satılması caiz değildir.