Kuran okurken makam yapmak, terkıs, terid ve terci yapmak caiz mi?

Değerli kardeşimiz,

Kur'an okumanın temel hedefi vardır. Bunlar ayet ve nebevi uygulamalarla sabittir. O da tefekkür boyutuyla okumak. Kur'an ile duygusal bağ kurarak, tilaveti içselleştirmek, telaffuzu kalbe yönlendirerek okumak.

Bunun özeti de lafız, anlam ve eylem bütünlüğü ile okumak.

Bunun için vasıta olan ses, eda, makam gibi hususlar, bu hedefleri ve ilkeleri aşmadığı müddetçe sıkıntı değildir.

Konuyla ilgili bazı terimler şöyledir:

Tertil

Sözü yerli yerinde, uygun ve güzel bir şekilde söylemek demektir.

Kur'an-ı Kerim'i tane tane, yavaş yavaş okumaya denir. Müfessir Elmalılı’nın ifadesiyle Kur'an’ı tertil üzere okumak şöyle açıklanabilir:

Kur'an'ın tertili, her harfinin, edasının, tertibinin, manasının hakkını doyura doyura vererek okunmasıdır. Bir söz aslında ne kadar güzel olursa olsun, gereği gibi güzel okunmayınca güzelliği kalmaz. Güzel okumasını bilmeyenler, güzel sözleri berbat ederler.

Sözün tertil ile güzel söylenmesi ve okunması ise sade ses güzelliği ile gelişi güzel eze büze şarkı gibi okumak, saz teli gibi sade ses üzerinde yürümek kabilinden bir musıki işi değildir. Kelimelerin dizilişinin mana ile uyum sağlaması ve dilin fesahat ve belağatı hakkıyla gözetilerek ruhi ve manevi bir uygunlukla, yerine göre şiddet, yerine göre yumuşaklık, yerine göre medd, yerine göre kasır, yerine göre ğunne, yerine göre izhar, yerine göre ihfa, yerine göre iklab, yerine göre vasl, yerine göre sekt veya vakf; kısacası bütün maksat, manayı duymak ve mümkün olduğu kadar duyurmak olmak üzere tecvid ile okuma işidir.

Bunun için Kur'an okurken tertil ve tecvid gerekir.(1)

Terci'

Geri çevirmek, döndürmek, sesi titretmek, nağme yapmak, sesi boğazda tekrar etmek gibi manalara gelir.(2)

Tahzin

Okurken, hüzünlü ve ağlamaklı bir tarzda davranmak demektir.(3)

Tatrib

Sesi oynatmak, nağme yapmak, coşturmak, şarkı söylemek, kıraatı, şiiri veya şarkıyı güzelleştirmek, ses perdelerinde oynaklık yapmak, medleri fazla çekmek, med'li olmayan yerleri uzatmak,.. gibi manalara gelir.

Terkis

Sesi oynatmak (raks), sesi hareket ettirerek sakine hareke vermek anlamındadır.(5)

Ter'id

Okurken sesi titretmek demektir.(6)

Terdid

Bir mecliste ve genellikle hafızlık merasimi, hatim cemiyeti, teravih namazı ve cenaze törenlerinde kabir başında, evde veya camide Kur'an okuyan bir kimsenin, kıraatın sonuna geldiğinde okuyacağı birkaç kelimelik son kısmın, hep bir ağızdan aynı makam üzere ve yüksek sesle okunarak bitirilmesidir.(7)

Özetle söylemek gerekirse, adı ne olursa olsun, Kur'an okumada esas olan, lafız, anlam ve eylem bütünlüğü ile okumak, olmalıdır. Hüküm de un uygun olup olmadığına göre olacaktır.

İslam'ın ilk günlerinden beri, Kur'an-ı Kerim'e duyulan saygı sebebiyle; onun okunuşundan anlaşılmasına, yorumlanmasından yaşanmasına kadar, üzerinde durulması gereken hususlar, bütün yönleriyle, Müslümanlar tarafından ele alınıp incelenmiştir.

Konuyla ilgili hadis ve rivayetlerin işaret ettiği manaya göre, Kur'an’ı tecvid kurallarına uymak kaydıyla, okuyuşu güzel ses ve makam ile süslemenin caiz olduğu ve hatta teşvik edildiği şeklindedir.

Bununla birlikte, işi çığırından çıkararak ses gösterisine dönüştürmek, makamı ön plana almak, tecvid kurallarından fedakârlık etmek ve okunanın Allah Kelamı olduğu şuurundan uzaklaşmak elbette caiz değildir.

Makam yapmak uğruna uzatılmayacak yerleri uzatmak, uzatılacak yerleri uzatmamak veya eksik yahut çok uzatmak, sakine hareke vermek, harekeleri uzatmak, harf eksiltmek veya harf ilave etmek, harfleri mahrecinden çıkarmamak, vakf ve ibtida kurallarına uymamak, kıraatı şarkı ve türkü nağmelerine benzetmek caiz olmaz.

Şunu da unutmamak lazımdır ki, makam ile de olsa, makamsız da olsa, Kur'an okumaktan asıl gaye, onu anlamaktır; çünkü Kur'an'ın, okuyucusundan istediği budur.(8)

Dipnotlar:

1) Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, 8/5426-5457.
2) Asım Efendi, Kamus Tercemesi, İstanbul-1304, 3/258.
3) Asım Efendi, 4/588.
4) İbn Manzur, Lisanü’l-arab, 8/379.
5) Celaleddin Süyuti, İtkan, 1/102.
6) Süyuti, a.y.
7) Rafii, İ’cazü'l-Kur'an, s. 59; Ali Osman Yüksel. İbn Cezeri ve Tayyibetü'n-Neşr. s. 128.
8) bk. Abdurrahman Çetin, Kur'an Kıraatında Musikinin Yeri, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Sayı: 7, cilt: 7, 1998.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet