Şafi mezhebine göre alış verişte hava parası verme ile ilgili hükümler nelerdir?

Kişinin kiracısı olduğu bir gayri menkulü sahibinin izni olmaksızın başka bir kiracıya devrederken ondan aldığı bedele "hava parası" denmektedir.

Kiracı, kira süresini tamamlamadan, kiracısı bulunduğu gayri menkulü sözleşmedeki kira süresinin sonuna kadar kullanmak üzere başka bir kiracıya devretme hakkına sahiptir. Ama kira süresini aşacak bir müddet için veya kira süresi dolduktan sonra başkalarına devretme hakkına sahip değildir. Çünkü o gayri menkul üzerinde kendisinin hiçbir kullanım hakkı kalmamıştır. Dolayısıy­la ne bir bedel karşılığında ne de bedelsiz olarak o gayrı menkulü başkasına kiralaması caiz olmaz. Onu mutlaka sahibine teslim etmesi gerekir.

Hava parası almanın caiz olmadığı hususunda bütün mezhepler görüş birliği içindedirler. Ancak Mâlikî âlimlerinden Nâsırüddin-i Lekanî, örfü göz önünde bulundurarak hava parası almanın caiz görülebileceğini söylemiştir. (İbn Âbidîn, Reddü'l-Muhtâr, 4/521; Cezîrî, Mezâhib, 3/276)

İslâm Konferansı Teşkilâtı'na bağlı İslâm Fıkıh Kurulu'nun 1988 yılında Cidde'de yaptığı toplantıda bu konuda almış olduğu 6 numaralı karar şöyledir:

1. Aylık veya yıllık kira bedeline ek olarak belli bir meblağı kiracının mal sahibine vermesi hususunda taraflar anlaşırlarsa, bu meblağın sözleşmede belirtilen sürenin kirasının bir kısmına mahsup edilmesi kaydıyla mal sahibine verilmesine dinen bir engel yoktur. Kira sözleşmesinin feshedilmesi durumunda, ödenmiş olan bu meblağ kira bedeline mahsup edilir. Artarsa kiracıya ia­de edilir.

2.  Kira müddeti sona ermeden kira sözleşmesi tarafların rızasıyla feshedilirse, mal sahibinin kiracıdan almış olduğu meblağı, gayri menkulü tahliye etmesi karşılığında kiracıya vermesine dinen bir mani yoktur. Çünkü kiracı, ki­ra müddeti sona ermediği halde orayı kullanma hakkını sahibine devretmiştir. Bu meblağ da ona, hakkını mal sahibine devretmesinin karşılığı olarak öden­miştir.

Ama kira müddeti sona erer ve kira sözleşmesi de yenilenmezse, gayri menkulü tahliye etmesi karşılığında kiracının herhangi bir bedel alması helâl olmaz. Çünkü kiracının gayri menkulü kullanma hakkı sona erdikten sonra asıl mal sahibi, o gayri menkul üzerinde başkalarına nisbetle daha fazla hak­ka sahip olur.

3. Kira müddeti içerisinde kiracı, kullanmakta olduğu gayri menkulü, öde­diği kira bedelinden fazla bir bedel karşılığında üçüncü bir şahsa, kira sözleş­mesinde belirtilen sürenin sonuna kadar kiraya verebilir. Buna dinen herhan­gi bir engel yoktur. Yalnız mal sahibiyle birinci kiracının yaptıkları sözleşme­deki şartların da göz ardı edilmemesi gerekir.

Kira müddetinin bitiminden sonra kiracı, elindeki gayri menkulü üçüncü bir şahsa kiraya verme durumunda ondan tahliye bedeli olarak hava parası al­ması helâl olmaz. Çünkü kendisinin o gayri menkulü kullanma hakkı sona er­miştir. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 5/3826-3827)