İHLAS SURESİ İLE HATİM

Hatim sonlarında vs. Ihlas sûresi niçin üç defa tekrarlanır? Evlerde sohbet yapan bir hanım, Kur`ân okumasını bilmeyenlerin her satıra bir "Ihlas" okuyarak hatim yapmış olacaklarını söylediler, doğru mudur?

Önce şunu söylemek gerekir ki, Kur`ân-ı Kerim kendi ifâdesiyle "hayatta olanları inzar etmek, uyarmak için" (Yasin (36) 70) gelmiştir. Bu uyarılmanın, ders almanın olabilmesi, onun bütününün okunmasına, hatta manası düşünülerek alınmasına bağlıdır. Elbette Kur`ân`ı Kerim okumanın bir de "ta`abbudî" (ibadet olma) yönü vardır. Hatta her bir harfi için okuyana "on sevap" verileceği vadedilmiştir. Ama bunca büyük bir sevap onun asıl geliş gayesi yanında belki de çok küçük kalır. Bu yüzden her satıra bir "ihlâs" okunarak hatim yapmakla Kur`ân`ı Kerim hatmedilmiş olmaz, belki satırları sayısınca "ihlâs" okuma sevabı alınmış olur. Bu kadar "ihlâs" okuyacak süre içerisinde Kur`ân`ı Kerim okumayı öğrenmeye çalışmak, Allah`u a`lem insana çok daha fazla sevap kazandırır.

"Ihlas" sûresinin üç defa okunmasına gelince, bakabildiğimiz kadarıyla bunun böyle olması gerektiğini söyleyen bir hadis ya da seleften bir söz yoktur. Ancak "Ihlâs Sûresi" nin Kur`ân`ın üçte birine denk olduğunu söyleyen sahih hadisler vardır (bk. Ibn Mâce, edep 52; Ebu Davud, vitr 18; Tirmizî, Sevâbul· Kurân 1011; Nesâ`i Iftitah 69· Muvatta Kur`ân 17, 19). Bu surenin üç defa okunması da bundan ötürü düşünülmüş olsa gerektir. Ama Ihlâs Sûresi`nin, Kur`ân`ın üçte birine denk olması; herhalde onun bir defa okunmasının, Kur`ân`ın üçte birinin, üç defa okunmasının da tamamının okunması kadar sevap kazandıracağı şeklinde anlaşılmamalıdır. Gerçi bunu böyle söyleyen hadisler de vardır ve Imam Serahsî`de bunlardan birini meşhur "El-Mebsût" una almıştır (bk. Serahsî, XXX/211; Bu sure ile ilgili hadisler için bk. Suyûtî, Ed-Dürrü`1-ensîr, VNI/669-682), ama surelerin faziletlerine dair çoğu hadisin sahih olmadığı, hatta uydurma olduğu söylenmiştir. Bunun en güzel ömeklerinden biri Ibn Salah`ın kaydettiği şu olaydır:

"Ebu Ismet`e-ki, Nuh b. Ebî Meryem`dir-(Hk. yanlış kanaatin tashihi için bkz. Tecrid-i Sarîr Terc. 1, 285, 493-498) sordular: Kur`ân`ın sûre sûre faziletlerine dâir Ikrime`den, o da Ibn Abbas`dan diye naklettiğin bu hadîsleri nereden aldın? O da cevap verdi: Baktım ki insanlar Kur`ân`dan yüz çevirip Ebu Hanife`nin fıkhı ve Ibn Ishak`in Megazı`si ile meşgul oluyorlar, ben de iyi niyetle bu hadisleri uydurdum (In Salah, Ulumul-Hadis, 90-91). Bu konuda daha makul şöyle bir açıklama vardır: "Kur`ân üç ana bölümden oluşur: Üçte biri ahkâm, üçte biri tehdit ve müjde (va`d ve va`id), üçte biri de .Allah`ın sıfatları ve isimleridir. İşte "ihlâs bu sonu üçte birin hûlâsasıdır" (bk. Kurtubî, XX/247).

Yoksa üç ihlas okumanın, sevap bakımından, Kur`ân`ın tamamını okumaya denk olduğunu söylemek, dirayet bakımından da sahih değildir. Çünkü Kur`ân`ın tamamı içerisinde "Ihlas" da vardır. Buna göre bir "Ihlâs" okumak, Kur`ân`ın üçte birini okumak ise, "üç Ihlâs" okumak Kur`ân`ın tamamı, artı, üçte birini okumak olmalıdır.