Galaksiler

Büyük bir patlamayla yaratılan kâinatın ilk maddesi, ışık hızına yakın bir süratte genişlerken yoğunluğu düşmekte, sıcaklığı da zamanın kareköküyle ters orantılı olarak azalmaktaydı. Sıcaklık beş bin dereceye indiğinde hidrojen ve helyum atomları çekim gücünün tesiriyle kümeler teşkil etmiş, hasıl olan bu kümelerin büyük bir kısmı değişik hızlarla etraflarında dönmeye başlamışlardır. Günümüzdeki galaksilerin çekirdeğini teşkil eden bu kümelerin ortalama 1068 atoma sahip olduğu belirtilmektedir.

1- Galaksilerin Yaratılışı

Büyük bir patlamayla yaratılan kâinatın ilk maddesi, ışık hızına yakın bir süratte genişlerken yoğunluğu düşmekte, sıcaklığı da zamanın kareköküyle ters orantılı olarak azalmaktaydı. Sıcaklık beş bin dereceye indiğinde hidrojen ve helyum atomları çekim gücünün tesiriyle kümeler teşkil etmiş, hasıl olan bu kümelerin büyük bir kısmı değişik hızlarla etraflarında dönmeye başlamışlardır. Günümüzdeki galaksilerin çekirdeğini teşkil eden bu kümelerin ortalama 1068 atoma sahip olduğu belirtilmektedir.

2- Galaksilerin hareketi

Uzayda mevcut galaksiler birbirinden çok süratli bir şekilde uzaklaşmaktadır. Bunların hangi süratle uzaklaştığı, Doppler (1803-1853) tarafından ışık tayflarına dayanılarak ortaya konmuştur. Daha sonraki çalışmalarda “Doppler Tesiri” olarak belirtilen bu tespite göre, ışık spektrumunda mor uca doğru kayma dalga boyundaki kısalmayı, kırmızıya doğru kayma ise dalga boyundaki uzamayı ifade eder. Uzaklaşan yıldızların tayflarının kırmızı uca doğru kaydığı, yaklaşan yıldızların tayflarının ise mor yöne doğru kaydığı görülmüştür.

Tayflardaki kayma miktarı:         

Z = (  λ΄ - λ ) /  λ

formülüyle hesaplanır. Yıldızın sürati:

V = Z . C formülünden bulunur.

Z = Tayfların kayma miktarı

λ = Emilme çizgisinin zahirî dalga boyu

λ΄ = Emilme çizgisinin gerçek dalga boyu

C = Işık hızı

V = Yıldızın sürati

1929 yılında da Hubble, galaksilerin mesafeleri nispetinde artan hızlarla bizden uzaklaştıklarını tespit etmiştir. Meselâ A galaksisinin bize uzaklığı B galaksisinin iki misli ise, A’nın uzaklaşma hızı da B’nin iki mislidir.

Işık tayflarından elde edilen sonuçlardan birisi de, genişleme hızının geçmişte daha yüksek olduğudur. Meselâ Hubble Kanunu’na göre, 10 milyon ışık yılı uzaktaki bir galaksi 153 bin kilometre hızla bizden uzaklaşırken, beş milyon ışık yılı uzaktaki başka bir cismin bizden uzaklaşma sürati saniyede 75 bin kilometre civarındadır.

Kâinatın genişlemesinden kastedilen mana, galaksilerin birbirlerinden uzaklaşmasından ziyade, “galaksiler arasındaki uzayın genişlemesi” şeklinde anlaşılmalıdır. Yani hem galaksiler içi hem de galaksiler arasında devamlı uzayın yaratıldığı kabul edilmektedir. Ancak bu tesir, sadece galaksiler arası mesafelerde kendisini hissettirmektedir.

Samanyolu Galaksisi

3- Galaksilerin Büyüklüğü

Bugün kâinatta 100 milyar galaksinin varlığı kabul edilmektedir. Her bir galaksinin de ortalama 200 milyar yıldız ihtiva ettiği ileri sürülür. Bu galaksilerin fezadaki dağılışları düzenlilik arz etmekte, kâinatın herhangi bir yerinde belli bir alanda ne kadar galaksi varsa, aynı büyüklükteki bir başka yerde de yine o kadar galaksi bulunmaktadır.

Samanyolu galaksimiz spiral şekilde olup, spiral kolları arasındaki mesafe 100 bin, merkezdeki mesafe ise 30 bin ışık yılıdır.

Uzayda boş alanın bulunmadığı, gerek galaksilerin gerekse galaksiler arasının esîr maddesiyle dolu olduğu; elektrik, ısı ve ışığın bu esîr maddesiyle nakledildiği kabul edilir.

Güneşimiz ve civarındaki yıldızları barındıran galaksi, “Sa­manyolu” veya “Kehkeşan” olarak adlandırılır. Samanyolu ve yanındaki 30 kadar galaksi, beraberce bir galaksi kümesi hasıl eder. Bu küme içindeki büyük galaksilerden bize en yakın olanı Andromeda’dır. Samanyolu’ndan büyük olan Andromeda, 300 milyara yakın yıldızı içerisinde barındırır. Bize uzaklığı ise, 2.5 milyon ışık yılıdır.

Prof.Dr. Adem Tatlı