Hz. Aişe validemiz ve Hz. Ömer neden nifak endişesi taşıyan sahabeler arasındadırlar?

- Kendilerine; "Acaba bizlerde nifak alameti bulunmakta mıdır?" diye soran; (haya ederek söylüyoruz), "Acaba bizler de münafıklardan mıyız?" diye kendilerinden şüphelenen yirmi bir sahabe arasında Hz. Aişe Validemiz (ra) ve Hz. Ömer (ra) de bulunmaktadır.
- Acaba Hz. Aişe Validemiz (ra) ve Hz. Ömer (ra) neden böyle bir şüpheye düşmüşlerdir?

Değerli kardeşimiz,

O büyük insanlar kendilerini diğer sahabelerden üstün görmemişlerdir. Bu durumları, tevazuyu zahirde değil hakikatte yaşamalarından ve ümitle korku arasında bulunmanın manasını idrak etmiş olmalarındandır.

Peygamber Efendimiz (asm)'e Cebrail (as) münafıkların isimlerini bildirmişti. Bunu bilen sahabelerin de -ümit ile korku arasında bulunma keyfiyetlerinden dolayı- acaba o listede benim de adım var mı diye endişe etmiş olmaları normaldir.

Hz. Ömer'in şu sözü de bu konuyla yakından alakadardır:

“Eğer ‘Bir kişi hariç, bütün insanlar cennete gidecek.’ dense, o kişinin ben olabileceğimi düşünürüm; o kadar Allah’ın azabından, gazabından korkarım. Şayet ‘Bir kişi dışında bütün insanlar cehenneme girecek.’ denilse, o kişinin ben olabileceğimi düşünürüm; o kadar Allah’ın rahmetinden ümit varım.” (Kenzü'l-ummal, 12/620, no: 35916)

İbnu Ebi Müleyke rahimehullah anlatıyor:

"Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ashabından olup da Bedir Gazvesi'ne katılanlardan otuz kadarına yetiştim. Hepsi de kendi hesabına nifaktan korkuyorlar ve dinlerinde fitneye düşmekten kendilerini emniyette hissetmiyorlardı." [Buharî, İman 36 (Bab başlığında kaydetti).]

1. Hadis, mü'minin iman üzere son  nefesini vereceğinden emin olmayıp, "nifaka düşer miyim endişesiyle her an tetikte olması gereğini te'yid ediyor."

İbnu Hacer, hadisin açıklanması sadedinde İbnu Ebi Müleyke'nin karşılaştığı ve dolayısıyla imanından endişe içinde olan, nifaka düşmekten korku duyanları belirtme sadedinde Hz. Aişe, kızkardeşi Esma, Ümmü Seleme, Dört Addullahlar, Ebu Hureyre, Ukbe İbnu'l-Haris, Misver İbnu'l-Mahreme vs'nin ismini zikreder. Devamla der ki:

"Bunların amelde nifaka düşmekten korktuklarını cezmen söylüyor. Esasen, başkalarından bunun aksine bir rivayet de mevcut değildir. Dolayısıyla sanki burada bir icma mevcuttur. Çünkü mü'mine amelinde, her an, ihlasa muhalif bir şeyler arız olabilir. Onların böyle bir durumdan korkmaları illa da onlardan bunun vukuunu gerektirmez. Bu, onların vera ve takvadaki mübalağalarından ileri gelen bir haldir. Allah onlardan razı olsun, şefaatçilerimiz kılsın."

İbnu Battal der ki: "Onlar korktular, çünkü ömürleri uzadı ve beklemedikleri değişmelere şahit oldular, bunları bertaraf etmeye güçleri yetmedi. Sükut ile müdahene haline düşmekten korktular."

2. Hadisin devamında İbnu Ebi Müleyke der ki: "Onlardan hiçbiri imanda, Hz. Cebrail ve Mikail imanı üzere olduğunu iddia etmedi." İbnu Müleyke, bu sözüyle o yüce sahabilerin kendilerine iman meselesinde nifakın arız olmadığını cezmen söylemediklerini belirtmektedir. Çünkü, bu husus, Cibril aleyhisselam'ın imanı mevzuunda cezmen ifade edilir.

3. Buhârî Hazretleri, aynı rivayetin devamına Hasan Basri  rahimehullah'ın şu sözünü ekler: "(Allah Teala'dan) ancak mü'min korkar, ondan kendini ancak münafık emniyette hisseder."

Nitekim ayet-i kerimelerde şöyle buyurulur:

"Rabbinin makamından korkana iki cennet vardır." (Rahman, 55/46).

 "Hüsrana düşmüş bir kavmden başka kimse Allah'ın mekrinden emin değildir." (A'raf, 7/99) .

Dikkat edersek Hasan Basri'nin kelamında korkulacak şey mezkur değildir. Alimlerden bir kısmı, kastedilen şeyin "Allah" olduğunu  söylemiştir. Diğer bir kısım alimler de nifak olduğunu söylemiştir. Siyak nifak görüşünü destekler ise de her iki mefhum da muhtevaya uygundur. (bk. Prof. Dr. İbrahim Canan, Kütüb-ü Sitte Tercüme ve Şerhi, c. 16 Nifak Bölümü, Hadis no: 4: 5768)

İlave bilgi için tıklayınız:

- "Havf ve reca (korku ve ümit) arasında olmak" ne demektir?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet